Η Σμύρνη μάνα καίγεται, καίγεται και το βιος μας. Ο πόνος μας δε λέγεται, δε γράφεται ο καημός μας…

…………Η Σμύρνη μάνα καίγεται……..

«Η μαγευτική αυγή της Τετάρτης  31 Aυγούστου(13 Σεπτεμβρίου 1922 ν.η) προμηνούσε μια ακόμη θαυμάσια ημέρα. Και όμως, ο φθινοπωρινός ήλιος δεν μπόρεσε να αλλάξει την κατάσταση, όπως διαμορφωνόταν στη Σμύρνη. Ο νικηφόρος στρατός του Μουσταφά Κεμάλ ήταν εκτός ελέγχου, και ο πληθυσμός της πόλης – ο οποίος πρόσφατα διογκώθηκε στις 700.000 – ήταν σε άμεσο κίνδυνο».

Η παραπάνω παράγραφος είναι μετάφραση από το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού συγγραφέα Giles Milton “Paradise Lost – Smyrna 1922. The Destruction of Islam’s City of Tolerance”, Λονδίνο 2008, σελ. 302. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά με τίτλο «Σμύρνη, ο Χαμένος Παράδεισος», Εκδόσεις Μίνωας.

Τις πληροφορίες που δίνει στο εν λόγω βιβλίο του ο Giles Milton τις άντλησε από μέλη μεγάλων ευρωπαϊκών οικογενειών που είχαν ζήσει στη Σμύρνη πριν την καταστροφή, και είχαν ασχοληθεί με το εμπόριο και τη βιομηχανία.

Μεταφέρω πιο κάτω μέρος από συνέντευξη που ο Giles Milton έδωσε στην αθηναϊκή εφημερίδα Η Καθημερινή (7/12/2008):

«Η καταστροφή της Σμύρνης δεν έγινε ένα οικουμενικό μάθημα για τον κόσμο. Σίγουρα δεν έγινε για τις κυβερνήσεις. Δεν είμαι Έλληνας για να διαισθάνομαι τον πόνο που προκαλεί η λέξη Σμύρνη, αλλά ο κυνισμός με τον οποίον αντιμετώπισαν το θέμα η βρετανική και η αμερικανική κυβέρνηση είναι σοκαριστικός. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο ήταν μια καταστροφή τεράστιας κλίμακας, η πρώτη που είδαμε τον 20ό αιώνα. Ήταν επίσης το πρώτο δείγμα βάναυσης ρεάλ πολιτίκ. Οι ξένες κυβερνήσεις γύρισαν την πλάτη στο πλήθος που ήταν έτοιμο να σφαγιαστεί, για να μη φανεί ότι θα σώσουν τους εχθρούς της Τουρκίας».

Η 13η Σεπτεμβρίου (με το νέο ημερολόγιο) είναι η αποφράδα ημερομηνία για τους Έλληνες, αλλά και τους Αρμένιους κατοίκους της Σμύρνης, καθώς και για τις εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων προσφύγων που είχαν καταφύγει στην πόλη.

Την ημέρα αυτή, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, οι Τούρκοι, στρατιώτες και πολίτες, έβαλαν φωτιά στις ελληνικές και αρμενικές συνοικίες, με αποτέλεσμα την πλήρη αποτέφρωσή τους. Μόνο οι μουσουλμανικές και οι εβραϊκές συνοικίες έμειναν άθικτες.

Ο Τζορτζ Χόρτον, που την περίοδο εκείνη ήταν Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη, και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της πυρπόλησης και των σφαγών, δίνει την ακόλουθη περιγραφή:

«Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της αρμενικής συνοικίας, οι Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά ταυτόχρονα σε πολλά σπίτια. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, διάλεξαν την ώρα που φυσούσε δυνατός άνεμος σε κατεύθυνση αντίθετη από τη μουσουλμανική συνοικία».

Ο Χόρτον επικαλείται και τη μαρτυρία της Minnie Mills, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν Διευθύντρια του Αμερικανικού Κολλεγίου Θηλέων της Σμύρνης. Ο Χόρτον μεταφέρει ως ακολούθως την περιγραφή που του έδωσε η Mills:

«Έβλεπα καθαρά τους Τούρκους να κουβαλούν τους τενεκέδες με το πετρέλαιο μέσα στα σπίτια, από τα οποία ξεπετάγονταν φλόγες αμέσως κατόπιν. Δεν υπήρχε ούτε ένας Αρμένιος, και τα μόνα άτομα που κυκλοφορούσαν ήταν Τούρκοι στρατιώτες του τακτικού στρατού με κομψές στολές».

Ο Michael Llewellyn Smith δίνει την ακόλουθη περιγραφή στο βιβλίο του «Το όραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2009, σελ. 538:

«Η αρμενική, η ελληνική και η «φράγκικη» ή ευρωπαϊκή συνοικία είχαν σχεδόν εντελώς καταστραφεί. Μόνον οι εβραϊκές και οι τουρκικές συνοικίες απόμεναν… Με φρικιαστική ακρίβεια, η φωτιά εξέφραζε συμβολικά το ξερίζωμα και την καταστροφή της ελληνικής και της αρμενικής Σμύρνης. Η ελληνική Σμύρνη είχε πεθάνει…».

Ο Τζορτζ Χόρτον επικαλείται τις μαρτυρίες και Άγγλων για την πυρκαγιά:

«Μια από τις πιο σημαντικές μαρτυρίες σχετικά με την πυρκαγιά είναι η έκθεση που υπογράφει ο Αγγλικανός εφημέριος της Σμύρνης, Αιδεσιμότατος Charles Dobson, και μια επιτροπή από σημαίνοντες Βρετανούς κατοίκους της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων των Αγγλικανών εφημερίων του Μπουρνόβα και του Μπουτζά. Η έκθεση αυτή επιρρίπτει την ευθύνη για την πυρκαγιά στους Τούρκους, «οι πιο φανατικοί από τους οποίους, μετά από ελεύθερο πλιάτσικο τριών ημερών, πυρπόλησαν την πόλη με την ελπίδα να διώξουν το μη-μουσουλμανικό και μη-εβραϊκό στοιχείο. Η έκθεση, που προέρχεται από μια τόσο αξιόπιστη πηγή, δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το γεγονός ότι η Σμύρνη πυρπολήθηκε από τους Τούρκους».

Δεν ήταν μόνο η πυρκαγιά, που δημιούργησε το δράμα στη Σμύρνη στα μέσα του Σεπτεμβρίου 1922. Ήταν και οι σφαγές του άμαχου πληθυσμού. Ο Giles Milton, στο βιβλίο του, στο οποίο αναφέρθηκα πιο πάνω, δίνει τα ακόλουθα στοιχεία:

«Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς τον αριθμό των νεκρών με ακρίβεια. Σύμφωνα με τον Edward Hale Bierstadt, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Επιτροπής Άμεσης Βοήθειας των ΗΠΑ, περίπου 100.000 είχαν σκοτωθεί, και 160.000 εξορίσθηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας…».

Και ο Τζωρτζ Χόρτον τοποθετεί τους νεκρούς στις 100.000. Γράφει:

«Το πρακτορείο Reuters, σε ανταπόκριση της ίδιας ημερομηνίας (18 Σεπτεμβρίου 1922), μεταδίδει: «Από τις περιγραφές που έχουμε, δεν είναι δυνατό να εξαχθεί ακριβής αριθμός θυμάτων, αλλά υπάρχει φόβος ότι οπωσδήποτε υπερβαίνουν τις εκατό χιλιάδες».

Για εκείνους που είχαν σταλθεί στα τάγματα εργασίας, στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, ο Llewellyn Smith δίνει την ακόλουθη περιγραφή:

«Η μεγάλη έξοδος των χριστιανών από τη Μικρά Ασία είχε ξεκινήσει. Πλοία από πολλές χώρες έφταναν στα λιμάνια της για παραλάβουν τα φορτία των προσφύγων. Από τους αρτιμελείς άνδρες, μόνον οι τυχεροί κατόρθωσαν να διαφύγουν. Οι υπόλοιποι, από 18 ως 45 χρονών, συγκεντρώθηκαν από τους Τούρκους στη Σμύρνη και, αφού κηρύχθηκαν επισήμως αιχμάλωτοι με διάταγμα του τουρκικού κράτους, στάλθηκαν στο εσωτερικό για να ενταχθούν στα τάγματα εργασίας. Για πολλούς, αυτό ισοδυναμούσε με θάνατο. Οι γυναίκες και τα παιδιά χωρίστηκαν από τους άντρες τους, στριμώχτηκαν στα πλοία και διαπεραιώθηκαν στον Πειραιά ή στη Θεσσαλονίκη».

Μετά από τις παραπάνω αναφορές από ξένους ιστορικούς, παραθέτω μια παράγραφο τεσσάρων γραμμών, στην οποία υποτίθεται ότι καλύπτονται από το σχολικό βιβλίο «Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού – Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια» η πυρπόληση της Σμύρνης και οι σφαγές του άμαχου πληθυσμού.

«Ένα χρόνο μετά, οι τουρκικές δυνάμεις, με ηγέτη τον Κεμάλ, επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά στρατεύματα να υποχωρήσουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούστου 1922 (9 Σεπτεμβρίου1922 με το νέο ημερολόγιο) ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα», σελ. 100.

Μάλιστα, μέσα σε μια παράγραφο τεσσάρων γραμμών, στις οποίες δεν γίνεται καν λόγος για την πυρκαγιά, για τις σφαγές και για τις απελάσεις των ανδρών, ένα σχολικό βιβλίο, που κυκλοφόρησε από τον κρατικό Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων το 2006, «κάλυψε» την μεγαλύτερη τραγωδία του σύγχρονου Ελληνισμού.

Η παραπάνω παραποίηση της ιστορίας στο εν λόγω βιβλίο δεν είναι η μόνη. Ευτυχώς που, μετά από παλλαϊκή κατακραυγή, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων απέσυρε «το βιβλίο της ντροπής» πριν από δύο χρόνια. Όμως, η επί κεφαλής της συγγραφικής ομάδας, Μαρία Ρεπούση, συνεχίζει να διδάσκει ελληνική ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το 2007, ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του εν λόγω βιβλίου, πήρε και προαγωγή σε Αναπληρώτρια Καθηγήτρια!

Μακριά, ομολογουμένως, η διαδρομή που επιχείρησα, από την ίδρυση της Σμύρνης από Έλληνες έποικους στην αχλή του 10ου αιώνα π. Χ., μέχρι το επώδυνο τέρμα της στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, με τις σφαγές των Ελλήνων, και των Αρμενίων, κατοίκων της, την πυρπόληση του ελληνικού και αρμενικού τμήματος της πόλης από το στράτευμα του Μουσταφά Κεμάλ, και τον τελικό, και απάνθρωπο, ξεριζωμό ενός λαού που έζησε στον τόπο εκείνο για τρεις χιλιάδες χρόνια…

Οι ιστορικοί καταγράφουν και τα πιο τραγικά γεγονότα με την αντικειμενικότητα και αποστασιοποίηση που απαιτεί η επιστήμη τους.

Στην περίπτωση της Μικρασιατικής Καταστροφής, επαφίεται στους ποιητές να εμβαθύνουν στην ανθρώπινη διάσταση των ιστορικών γεγονότων, στους μουσικούς να την επενδύσουν με τον ελεγειακό της τόνο, και στους τραγουδιστές να την ερμηνεύσουν, για να νιώσουμε το δράμα των θυμάτων, και να συνειδητοποιήσουμε την εθνική τραγωδία.

Σημειώσεις, Παραπομπές και Βιβλιογραφία
Τζορτζ Χόρτον «Η μάστιγα της Ασίας», Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2006, σελ. 133.
Όπως πιο πάνω, ίδια σελίδα.
Όπως πιο πάνω, σελ. 159.
Giles Milton “Paradise Lost – Smyrna 1922. The Destruction of Islam’s City of Tolerance”.
Όπως το (1), σελ. 157.
Michael Llewellyn Smith ««Το όραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2009, σελ. 550.