Γενίτσαροι και Χαΐνηδες.

Ιδιαίτερη αναφορά θα κάνουμε στους γενίτσαρους της Κρήτης καθώς καμία άλλη περιοχή του ελληνικού χώρου εκτός ίσως από τη Μακεδονία, δεν αντιμετώπισε τόσα προβλήματα από τη δράση τους. Τόσο οι «σουλτανικοί» γενίτσαροι όσο και οι ντόπιοι, οι «γερλήδες» δεν υπάκουαν σε κανέναν νόμο και δεν ανέχονταν κανένα περιορισμό. Περιφρονούσαν και καταπατούσαν ακόμα και τα σουλτανικά διατάγματα ενώ συχνά απειλούσαν και τη ζωή των πασάδων. Το 1690 έσφαξαν τον πασά Χανίων Σουλφικάρ και έριξαν το πτώμα του στα σκυλιά επειδή προσπάθησε να περιορίσει τη δράση τους. Μετά το 1750 και ιδιαίτερα έπειτα από την αποτυχία της επανάστασης του Δασκαλογιάννη (1770) η κατάσταση έγινε ακόμα χειρότερη για τους Χριστιανούς. Ορισμένοι γενίτσαροι στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα υπήρξαν διαβόητοι για τα κακουργήματά τους: Ο Αληδάκης στα Χανιά, ο Αρίφ Αγάς στο Ρέθυμνο, ο Μπεντρή Εφέντης και ο Χάνιαλης στο Ηράκλειο και ο Μεμέτ Αγάς (Μεμέτακας) ήταν μερικοί από αυτούς.Η Υψηλή Πύλη προσπάθησε πολλές φορές ανεπιτυχώς να καταστείλει τη δράση τους. Όμως το 1812 ο απεσταλμένος της στην Κρήτη Χατζή Οσμάν πασάς πέτυχε να εξολοθρεύσει πολλούς γενίτσαρους με απαγχονισμό. Έλαβε μάλιστα το προσωνύμιο «Πνιγάρης». Για τον Χατζή Οσμάν πασά δημιουργήθηκε ένας θρύλος: ότι ήταν κρυπτοχριστιανός αρχιμανδρίτης του Πατριαρχείου που ονομαζόταν Βασίλειος, ο οποίος μάλιστα πριν τη σφαγή 500 αγάδων και μπέηδων στα φρούρια της Κρήτης το 1813, παρακολούθησε τη Θεία Λειτουργία στα υπόγεια του σαραγιού του στα Χανιά και κοινώνησε από τα χέρια ενός έντρομου Κρητικού ιερέα. Μάλιστα οι Τούρκοι του Ρεθύμνου αποκαλούσαν τον Χατζή Οσμάν «Παπαγιάννη»! Ανάλογη στάση απέναντι στους γενίτσαρους είχε και ο διάδοχος του Χατζή Οσμάν, ο γνωστός μας από την ελληνική Επανάσταση Κιουταχής , που εξόντωσε πολλούς από αυτούς το 1815-16.Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της τουρκικής εισβολής, πολλοί νέοι Κρητικοί κατέφυγαν στα βουνά, απ’ όπου με νυχτερινές επιδρομές προξενούσαν προβλήματα στους Οθωμανούς. Αυτοί είναι γνωστοί ως «χαΐνηδες» (Χαΐνηδες ονομάζονταν στην Κρήτη οι χριστιανοί αντάρτες που εμφανίστηκαν στο νησί μετά την τουρκική κατάκτηση, ανάλογοι με τους κλέφτες της υπόλοιπης Ελλάδας ), από τη τούρκικη λέξη hain που σημαίνει προδότης, αχάριστος κλπ. Ο αριθμός των χαΐνηδων αυξήθηκε μετά την οριστική υποταγή της Κρήτης.Πρόκειται για ανάλογο φαινόμενο με τους κλέφτες της ηπειρωτικής Ελλάδας. Μετά το 1669 οι χαΐνηδες κατέφυγαν στα απόρθητα φρούρια της Γραμβούσας, της Σούδας και της Σπιναλόγκας. Μετά το 1715 και την άλωση των φρουρίων, βρήκαν καταφύγιο στα βουνά και τα μοναστήρια. Οι τουρκικές Αρχές προσπάθησαν με κάθε τρόπο να καταστείλουν τη δράση αυτών των επικίνδυνων «κακούργων», όπως τους έλεγαν. Επιχείρησαν μάλιστα να εφαρμόσουν και στην Κρήτη τον θεσμό των αρματολών, κάτι που έγινε για λίγα χρόνια όπως προκύπτει από τουρκικό έγγραφο του 1689 (;) με τα ονόματα των αρματολών της Σητείας. Ωστόσο οι Οθωμανοί μην έχοντας εμπιστοσύνη στους Κρητικούς, προτίμησαν να οργανώσουν καταδιωκτικά αποσπάσματα από Μουσουλμάνους (cete). Παράλληλα έθεσαν σε εφαρμογή σχέδιο γενικού εκφοβισμού και καθιστούσαν τους Χριστιανούς κατοίκους των επαρχιών συνυπεύθυνους για τη δράση των χαΐνηδων. Στο μεταξύ, όταν συλλαμβάνονταν οι χαΐνηδες βασανίζονταν και θανατώνονταν με φρικιαστικό τρόπο στο τσιγκέλι, το οποίο είδε και σχεδίασε ο Tournefort το 1699. Η δράση των χαΐνηδων μετά την κατάληψη της Σούδας και της Σπιναλόγκας το 1715 τερματίστηκε.

Αυτοί λοιπόν οι εξισλαμισμένοι Τουρκοκρητικοί κατατυράννησαν, σταύρωσαν στην  κυριολεξία τον Χριστιανικό πληθυσμό που πάλευε τόσους αιώνες να κρατήσει και να διατηρήσει τα Ιερά και τα Όσια του.

Αλλά σ όλη αυτή την συμφορά, βγήκε και κάτι καλό. Αυτοί οι εξισλαμισμοί ήταν το διυλιστήριο, ήταν ο λαμπίκος που καθάρισε και εξάγνισε την Κρητική γενιά.

Ξεκαθάρισε τους δειλούς, τους συμφεροντολόγους, τους αρνησίθρησκους, τους αρνησιοπάτριδες, από τους γνήσιους Κρητικούς.

Ήταν το «καθαρτήριο πυρ» της φυλής μας. Ξεκαθάρισε την ήρα από το στάρι, κοσκίνισε τους χαρακτήρες και ξεκαθάρισε τις ψυχές και πήρε τα σκύβαλα.

Κι έμεινε η Κρητική ψυχή ν αγωνίζεται για την τιμή, την Ελευθερία, την Πατρίδα και τις Αξίες. Ο Λαός μας τους αποκαλούσε «Μπουρμάδες» δηλ.ούτε Τούρκοι ούτε Χριστιανοί, κάτι δηλ. το νοθευμένο.

Όσοι όμως Χριστιανοί δεν είχαν τρόπο να φύγουν προς την ενδοχώρα, εγκλωβίστηκαν στις Πόλεις και ήταν υπό την ομηρία των Τουρκοκρητικών.Που τους χρησιμοποιούσαν για τις αγκαρίες τους, αλλά το τραγικότερο ήταν ότι τους επιστράτευαν φορτώνοντας τους σε σακούλες τα πολεμοφόδια και τους έβαζαν στην πρώτη γραμμή της μάχης, σαν ανθρώπινο τείχος και πίσω τους ακολουθούσαν, οι Τουρκοκρητικοί και ο στρατός.

Αυτοί ήταν οι τραγικοί «Σακουλιέριδες» που ήταν και τα πρώτα θύματα της κάθε μάχης.

Ακόμα τους έκλεισαν τα Σχολεία, τις Εκκλησίες και επέβαλαν φοβερούς φόρους, με πρώτο τον κεφαλικό. Σε γενικές γραμμές οι Χριστιανοί δεν όριζαν τίποτα, ζωή, τιμή, περιουσία, όλα αυτά, ήταν στην διάθεση των Τουρκοκρητικών.

Πόσες φορές χάριν διασκέδασης, όταν καθάριζαν την πιστόλα τους, δεν έβαζαν περαστικούς Χριστιανούς στο σημάδι;

Τόμοι ολόκληροι θα μπορούσαν να γραφτούν για τα εγκλήματα που διέπραξαν σε βάρος των Χριστιανών αδελφών τους.

Η Τουρκοκρατία στην Κρήτη δεν πρέπει να ξεχαστεί, επειδή ήταν γεμάτη κτηνωδίες, απανθρωπιά, φόνους, βιασμούς, αρπαγές, εξευτελισμούς, βασανισμούς, πόνο, αίμα και δάκρυ.

Ο φόνος Τούρκου ετιμωρείτο δι’ εξοντώσεως χωρίου ολοκλήρου χριστιανικού. Όσοι δε των Χριστιανών διέφευγον τον θάνατον υπεβάλλοντο εις σκληροτάτας δοκιμασίας και απανθρώπους εξευτελισμούς. Πολλάκις αγάδες, εισερχόμενοι εις τους ναούς εν μέσω της Λειτουργίας, απέστελλον τους εκκλησιαζομένους εις αγγαρείας. Άλλοι ήρπαζον τας νύμφας μικρόν μετά την τέλεσιν του γάμου, φονεύοντες τους γαμβρούς. Τινές δε συγκαλούντες κόρας και γυναίκας, τας υπεχρέωνον να χορεύωσιν ημίγυμναι προς διασκέδασίν των.

Αυτοί ήταν εν ολίγοις οι περίφημοι Τουρκοκρητικοί,αρκετοί των οποίων  έφυγαν αναλογιζόμενοι τα εγκλήματα που διέπραξαν και φοβούμενοι την τιμωρία που πλησίαζε.

Απ’ αυτούς είναι και οι Τουρκοκρητικοί που ζουν σήμερα στην Τουρκία. Και βεβαία με το δίκιο τους ν’ αναπολούν τις καλές γι’ αυτούς εποχές, με τα κονάκια, τους πύργους, με τους φαμέγιους και τις τεράστιες περιουσίες που απέκτησαν από τους άτυχους αδελφούς τους Χριστιανούς , στέλνοντας τους ένα φυσίγγιο στ «Ντορβά» και ένα σημείωμα, που έγραφε ότι η τάδε περιουσία, είναι δική μου.

Θέλω όμως να δηλώσω ότι, δεν επιρρίπτω ευθύνες ούτε πρέπει, στους ανθρώπους αυτούς, για ότι έκαναν οι πρόγονοι τους.

Αλλά από το να τους αποκαλούμε αδέρφια μας, να τους γράφουμε ποιήματα, να τους φιλοξενούμε και αυτοί μόλις φτάσουν εδώ, το πρώτο πράγμα που κάνουν είναι να ψάχνουν να βρουν την περιουσία των προγόνων τους, νομίζω ότι πάει πάρα πολύ.

Και το μόνο, που μπορεί να χαρακτηρίσει την συμπεριφορά μας  είναι συμπεριφορά  «Ραγιά». Η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται όπως έχει γραφεί.

Δεν αρνιέται βέβαια κανείς ότι υπήρξαν κάποιες φιλίες , μεταξύ Τουρκοκρητικών και Χριστιανών, αλλά το ερώτημα είναι, πότε υπήρξαν αυτές οι φιλικές σχέσεις και σε ποια εποχή; Μήπως όταν οι Τουρκοκρητικοί, παντοδύναμοι στην αρχή, που άρπαζαν, βίαζαν, έσφαζαν, έκαιγαν και ερήμωναν τα πάντα ή όταν η ανεξαρτησία της Κρήτης είχε φέρει σε αδυναμία το Τουρκοκρητικό στοιχείο;

Μήπως λοιπόν πρέπει να δούμε καλύτερα τα πράγματα;

Μήπως πρέπει να μάθουμε την τοπική μας Ιστορία καλύτερα, γιατί έχει σκανδαλωδώς  αγνοηθεί;  Γιατί πιστεύω ότι αυτοί οι συναισθηματισμοί προέρχονται από άγνοια. Και τελειώνοντας, λέω ότι καλό είναι να συγχωρούμε, αλλά να μη ξεχνούμε.

Πηγές :   Ιστορία της Κρήτης Βασιλείου Ψιλάκη και Ιστορία της Κρήτης Ι. Δ . Μουρέλλου και άρθρο του Βαγγέλη  Κιαγιαδάκη.

Καί επειδή το θέμα δεν εξαντλείται εύκολα,συνεχίζουμε………

Οι Τουρκοκρητικοί

Γράφει ο τουρκοκρητικός συγγραφέας Αχμέτ Γιορουλμάζ στο βιβλίο του  «Τα παιδιά του πολέμου» :

«Οι πρόγονοί μας (οι Τούρκοι) πήραν τα εδώ μέρη (δηλ. την Κρήτη) από τους Ενετούς, όχι από τους Ρωμιούς. Οι Ρωμιοί ήλθαν μετά από εμάς, γεννοβόλησαν, γεννοβόλησαν κι εμείς γίναμε μειοψηφία. … Αν έρχονταν και τα έκαναν αυτά οι απόγονοι των Βενετών, θα είχαν δίκιο. Τους διώξαμε από τη χώρα τους. Αλλά το να το κάνουν οι Ρωμιοί, που ήρθαν μετανάστες μαζί και μετά από μας, είναι μεγάλη αδικία».

Τα παραπάνω είναι ένα ενδεικτικό απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Τα παιδιά του πολέμου» του πιο γνωστού τουρκοκρητικού και συγγραφέα Αχμέτ Γιορουλμάζ, όπως παρατίθεται στο βιβλίο του Α. Μασσαβέτα «Ασία, το παλίμψηστο της μνήμης» στο οποίο βρήκα πολλά ενδιαφέροντα θέματα που παραθέτω παρακάτω.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 ακολούθησε η απίστευτη Ανταλλαγή πληθυσμών. 1.500.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες τους στη Μ. Ασία και αντίστοιχα 400.000 Τούρκοι εγκατέλειψαν τον ελλαδικό χώρο. Το 1/10, δηλαδή περίπου 40.000 Τούρκοι της Κρήτης, οι Τουρκοκρητικοί, εγκατέλειψαν το νησί.

Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι οι μουσουλμάνοι της Κρήτης να φτάσουν, παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, το 45%-50% του πληθυσμού του νησιού. Είναι κάτοικοι των πόλεων στη συντριπτική πλειοψηφία, όλοι μιλούν τα ελληνικά και αγνοούν τα τουρκικά. Πολλοί ήταν κρυπτοχριστιανοί και μετά το Τανζιμάτ και τη φιλελευθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επέστρεψαν στον χριστιανισμό. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως πήρε το μέρος των Οθωμανών στην προσπάθειά τους να καταπνίξουν τις εξεγέρσεις των Κρητικών τον 19ο αι.

Αρχές  του 20ου αι. οι Τουρκοκρητικοί  θεωρούνται θρησκευτική κι όχι εθνική μειονότητα, αλλά ποτέ δεν ενώθηκαν με τον χριστιανικό πληθυσμό του νησιού. Θεωρούνταν Τούρκοι από τη μέρα που αλλαξοπίστησαν και βοήθησαν τις οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις να καταπνίξουν στο αίμα τις εξεγέρσεις των χριστιανών. Η συμμετοχή τους στις σφαγές των Χριστιανών και στη βίαιη καταστολή των κρητικών επαναστάσεων των περιόδων 1866-1869 και 1897-1899 και με αποκορύφωμα τις σφαγές εκατοντάδων Ελλήνων των Χανίων τον Αύγουστο του 1898,γεγονός που στάθηκε αφορμή για την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, αποξένωσε ακόμη περισσότερο τις δύο κοινότητες. Γι’ αυτό με τη συνθήκη της Λωζάννης και την Ανταλλαγή πληθυσμού εκπατρίστηκαν και εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Αϊβαλί της Μ. Ασίας.

Μια εικόνα της καταστροφής του Ηρακλείου την 25η Αυγούστου 1898 Η μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου επέσπευσε τη λύση του Κρητικού Ζητήματος. Τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία παρουσίασαν το δράμα της πόλης του Ηρακλείου με τα μελανότερα χρώματα και δημοσίευσαν καταλόγους των θυμάτων και των προσφύγων. Η πόλη τέθηκε υπό την αυστηρή επιτήρηση των στρατευμάτων των Μ. Δυνάμεων και άρχισαν ανακρίσεις για την ανεύρεση και τιμωρία των πρωταιτίων. Το Εκτελεστικό της Κρήτης απηύθυνε αγωνιώδεις εκκλήσεις προς τον κρητικό λαό, σε μια προσπάθεια να συγκρατήσει τα εξημμένα πνεύματα, να ελέγξει με ψυχραιμία την κατάσταση και να επισπεύσει την τιμωρία των ενόχων, ικανοποιώντας το περί δικαίου αίσθημα του χριστιανικού στοιχείου.6 Η διαδικασία της τιμωρίας των ενόχων άρχισε στις 8 Σεπτεμβρίου 1898. Απαγχονίστηκαν 17 σημαίνοντες τουρκοκρητικοί, που θεωρήθηκαν πρωταίτιοι και υποκινητές των βιαιοπραγιών, ενώ πολλοί άλλοι καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις και εξορίες. 6. Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω. Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7/9/1898): «Η στάσις μας πρέπει να είναι αυστηρώς αμυντική. Έχομεν μέγα συμφέρον να μη διαταράξωμεν την αρξαμένην ενέργειαν των Δυνάμεων, αλλά να αναμείνωμεν ησύχως το αποτέλεσμα και τότε να αποφασίσωμεν μετά ψυχραιμίας τον δρόμον που θα βαδίσωμεν…». Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευμένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti: «…δηλούμεν τη Υμετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθμοι χριστιανοί από τοσούτων ημερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα, εις ουδέν απολύτως διάβημα κατ’ ουδενός μουσουλμάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή, ει και βαρέως φέρουσι και υπερμέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς, όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιμον των περιστάσεων και συνάμα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιμιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνην…».

Όπως αναφέρει ο Α. Μασσαβέτας η επίσημη θέση του τουρκικού εθνικισμού τονίζει ότι «η Ανταλλαγή έσωσε τους προγόνους μας από τον αφανισμό». Οι Κεμαλιστές μπορεί να αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί, ανθρωπιστές και αντιπολεμιστές, αλλά απηχούν ένα πνεύμα αντιευρωπαϊκό και αντιχριστιανικό σύμφωνα με το οποίο οι Τούρκοι, και στην περίπτωσή μας οι Τουρκοκρητικοί. είναι πάντα τα θύματα και ποτέ υπεύθυνοι για κάτι κακό.

Ξαναγυρίζω λοιπόν στον Αχμέτ Γιορουλμάζ, τον γνωστότερο τουρκοκρητικό συγγραφέα, όπως είπα παραπάνω, ο οποίος αναφέρει ότι «βάλαμε τα ρωμαίικα ως μητρική μας γλώσσα, αλλά με τη θρησκεία μας δεν ξεχάσαμε ποτέ τον τουρκισμό μας». Με αυτό διατυπώνεται η επίσημη τουρκική θέση ότι οι τουρκοκρητικοί είχαν τουρκική ρίζα. 

Ο Γιορουλμάζ σε άλλο σημείο αναφέρει ότι είναι «απόγονος της 15ης γενιάς των στρατιωτών που πήγαν στην Κρήτη από την Ανατολία και τη Ρούμελη» και ότι «πάντα αισθανόμουν μία πικρία που δε γνωρίζαμε καλά την τουρκική γλώσσα που θα έπρεπε να είναι η μητρική μας». Η εξωφρενική άποψη ότι οι Έλληνες έφτασαν στο νησί μετά από τους Τούρκους ενισχύεται με λόγια όπως ότι «εμείς δεν πήγαμε να διώξουμε τους χριστιανούς από τον τόπο τους, εκείνοι ήλθαν στον τόπο μας μετά από μας να μας εκπατρίσουν». Παρακάτω συνεχίζει λέγοντας ότι «ουδέποτε λησμονήσαμε το έθνος μας» και απόδειξη είναι ότι οι Τουρκοκρητικοί στην Κρητική Εθνοσυνέλευση «υπερασπίζονταν τα συμφέροντα του Οθωμανικού κράτους», ενώ όσοι στρατεύθηκαν στον ελληνικό στρατό αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εναντίον των συμμάχων των Οθωμανών, δηλαδή των Γερμανών και των Βουλγάρων. Και ενώ παραδέχεται ότι αρνούνταν να πυροβολήσουν καταδικάζει ότι πέρασαν στρατοδικείο!

Από την άλλη πλευρά όμως θεωρεί φυσιολογικό που οι Ρωμιοί του Αϊβαλιού, που συνεργάστηκαν με τον ελληνικό στρατό κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, τιμωρήθηκαν για την προδοσία τους με εξορία ή με τη φυσική τους εξόντωση. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «εκείνοι που δε θέλησαν να συμβιώσουν ειρηνικά σ’ αυτόν τον ευλογημένο από τη φύση τόπο έφυγαν και τη θέση τους πήραν … οι Τούρκοι από την Κρήτη, τη Λέσβο και τη Β. Ελλάδα». Μάλιστα τονίζει ότι στο Αϊβαλί είχαν εγκατασταθεί πρώτοι οι Τούρκοι της Μακεδονίας και της Λέσβου και είχαν πιάσει τα καλύτερα σπίτια.

Σήμερα οι απόγονοι των Τουρκοκρητικών δε μιλούν πλέον ελληνικά και έχουν ξεχάσει τα έθιμα και τα φαγητά που έφεραν από το νησί οι πρόγονοί τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ….. Μασσαβέτας, «Μ. Ασία, το παλίμψηστο της μνήμης», Εκδόσεις Πατάκη, Ιανουάριος 2016.

Αχ πόσο δίκιο είχες γιαγιά-Ελευθερία όταν έλεγες προφητικά,χρόνια πριν,πως εκεί που μας χρωστούν θα μας πάρουν και το βόδι.

Σκέψεις γραμμένες σε χαρτί στα Χανιά στις 29/9/2008 ,από τη γεννημένη το 1920 στη Μικρασία Ελευθερία Μπαντουράκη-Μπολέτη,σχετικά με τη Καταστροφή…..

΄΄Aνακατεμένες οι μνήμες,μπερδεμένες οι σκέψεις κι ένα παράπονο.Ενα παράπονο βαθύ.Ενα πελώριο γ ι α τ ί με βασανίζει.

Κάποιος που θέλησε να μου μιλήσει,να το κουβεντιάσουμε δηλαδή,μου είπε:

–Αδικα χάνεις τον καιρό σου μη ψάχνεις,κάποια μέρα θα τα γράψει η ιστορία,αλλά θα περάσουν χρόνια.
–Πόσα χρόνια περίπου,τον ρώτησα.
–Πολλά χρόνια,μου απάντησε.Οταν από τους αυτόπτες μάρτυρες δεν θα υπάρχει κανείς.Τότε θα γράψουν την ιστορία όπως θέλουν.Και θα μιλούν όχι μόνο γιά τον συνωστισμό πού γινόταν στο λιμάνι της Σμύρνης αλλά και γιά τους τσέτες που έραιναν με λουλούδια τους πρόσφυγες πού έφευγαν,τους βοηθούσαν να μπουν στα πλοία και τους αποχαιρετούσαν κλαίγοντας….Και πως τον εθνομάρτυρα Μητροπολίτη τον συμβούλευαν να φύγει και αφού δεν ήθελε τον σκότωσαν.

Ετσι θα γράψουν την ιστορία κι αν δε είναι αυτό κατάντια,ας μού πεί κάποιος τότε τι είναι!…..΄΄

ΥΓ……..Η τουρκοκρατία στην Κρήτη.Πώς βρέθηκαν οι Μουσουλμάνοι στην Κρήτη; 

Από το 1204 ξεκίνησε στην Κρήτη η Ενετοκρατία. Ήδη από τον Μάιο του 1203 η μεγαλόνησος βρέθηκε στη δίνη των δραματικών εξελίξεων και των ολέθριων συνεπειών της Δ’ Σταυροφορίας. Ο βυζαντινός πρίγκιπας Αλέξιος, γιος του έκπτωτου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β’ Άγγελου διαπραγματεύτηκε με τους επικεφαλής της Δ’ Σταυροφορίας για να εξασφαλίσει την αποκατάσταση του πατέρα του στον θρόνο. Ανάμεσα στις πολλές υποσχέσεις του ήταν και η παραχώρηση της Κρήτης στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204) οι σταυροφόροι αναγνώρισαν στον Βονιφάτιο το δικαίωμα να καταλάβει την Κρήτη. Αυτός όμως μην έχοντας κανένα μέσο για να καταλάβει το νησί και εντελώς άπειρος από ναυτικά θέματα θεώρησε το δώρο αυτό βαρύ και ασύμφορο. Έτσι ο παμπόνηρος Βενετός δόγης Dandolo έπεισε τον Βονιφάτιο να παραχωρήσει το νησί στη Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας.

Η συμφωνία υπογράφτηκε στην Αδριανούπολη στις 12 Αυγούστου 1204. Η Κρήτη έγινε βενετική κτήση με αντάλλαγμα το ευτελέστατο ποσό των 1.000 μαρκών αργύρου (περίπου 5.000 χρυσά δουκάτα). Έτσι η Βενετία συμπλήρωνε τις νησιωτικές κτήσεις της και δημιουργούσε μια μεγάλη γέφυρα για το εμπόριό της στην Αίγυπτο και την Ανατολή. Μετά από μια σύντομη κατοχή μέρους της Κρήτης από Γενουάτες (1206-1217) η Βενετία έγινε αδιαφιλονίκητος κυρίαρχός της. Όλα τα χρόνια της ενετοκρατίας η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της (97%) ήταν γηγενείς Ελληνορθόδοξοι. Ποτέ στο νησί δεν υπήρχαν περισσότεροι από 10.000 Βενετοί.

Έμειναν ακόμα λίγες οικογένειες Εβραίων. Ο Βενετός αρχιστράτηγος Μοροζίνι φρόντισε με ειδικό όρο της συνθήκης παράδοσης να δοθεί στη Βενετία ολόκληρο το αρχείο του Βασιλείου της Κρήτης. Από τα πέντε πλοία που φορτώθηκαν με το αρχειακό υλικό (έγγραφα και βιβλία), μόνο τρία έφτασαν στη Βενετία. Τα άλλα δύο βούλιαξαν λόγω κακοκαιρίας και έτσι πολύτιμα ιστορικά στοιχεία της ενετοκρατίας στην Κρήτη έμειναν για πάντα στον βυθό της θάλασσας. Η οθωμανική αυτοκρατορία πλήρωσε βαρύτατο τίμημα για την κατάληψη της Κρήτης. Σύμφωνα με τουρκική πηγή από την αρχή της πολιορκίας ως την άλωση του Χάνδακα σκοτώθηκαν 137.116 Τούρκοι (ανάμεσά τους 15 πασάδες, 80 τζορμπατζήδες, 120 τσαούσηδες, ανώτεροι αξιωματικοί δηλαδή και 25.000 γενίτσαροι).

Η Βενετία κατάφερε να διατηρήσει μόνο τρία θαλάσσια φρούρια: της Γραμβούσας, της Σπιναλόγκας και της Σούδας.

Στις 6 Δεκεμβρίου 1691 ο Ναπολιτάνος Καπετάν ντέλα Τζόκα πρόδωσε τους Βενετούς και παρέδωσε το φρούριο της Γραμβούσας στους Τούρκους εισπράττοντας γενναία αμοιβή. Έζησε την υπόλοιπη ζωή του στην Κωνσταντινούπολη έχοντας το παρωνύμιο «Καπετάν Γραμβούσας». Στους Βενετούς έμειναν για λίγα ακόμη χρόνια τα φρούρια της Σπιναλόγκας και της Σούδας. Σ’ αυτά είχαν καταφύγει οικογένειες Κρητικών και μεμονωμένα άτομα για να αποφύγουν την τουρκική δουλεία. Στη Σπιναλόγκα ζούσαν το 1713 σε άθλιες συνθήκες, 582 άτομα και ανάλογος αριθμός Κρητικών είχε καταφύγει στη Σούδα. Κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο του 1714-1715, οι Τούρκοι κατέλαβαν μετά από σύντομη πολιορκία τη Σούδα (τέλη Σεπτεμβρίου 1715) και στις 4 Οκτωβρίου 1715 τη Σπιναλόγκα. Έτσι οι Βενετοί έχασαν κάθε ελπίδα για ανακατάληψη της Κρήτης.

Η τουρκική κατάκτηση διέκοψε οριστικά την κρητική αναγέννηση. Όπως γράφει ο Θεοχάρης Δετοράκης: «Το νησί, που μέσα στο βαθύ σκοτάδι του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού ήταν η μοναδική εστία φωτός και ελπίδας, δέχτηκε με τη σειρά του την κοινή μοίρα του έθνους».