Ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία!

ΚΑΘΕ ΔΡΟΜΟΣ ΕΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΒΡΥΟΥΛΩΝ

Στο οδωνύμιο, δηλαδή στο όνομα κάθε δρόμου ξαναζεί η ιστορία, η συλλογική μνήμη μιας ανθρώπινης κοινότητας –χωριού ή πόλης – και πραγματώνεται η σχέση αυτής της κοινότητας με τον πολιτισμό γενικά. Έτσι, ο δρόμος συνδέεται άρρηκτα με πολιτισμικές αξίες κάθε εποχής, πολιτικές, ιστορικές, γεωγραφικές, λογοτεχνικές, καλλιτεχνικές, μυθολογικές και άλλες, ακόμη και φυσικές. Στο όνομα της οδού καταγράφεται η προσπάθεια μιας τοπικής κοινωνίας να σεβαστεί τη συνολική εθνική ιστορία, αλλά και την προσφορά κάθε τόπου σ’ αυτήν. «Ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία», το λέει και το τραγούδι! Όποιο όνομα κι αν έχει, ο δρόμος παίζει έναν εκπαιδευτικό και διδακτικό ρόλο, γιατί μαθαίνει στους κατοίκους και στους περαστικούς τη συλλογική, εθνική ή τοπική, μνήμη και ιστορία.

Τα οδωνύμια αποτελούν την αφετηρία για τη γνωριμία μ’ έναν οικισμό και μια μεγάλη ευκαιρία να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας. Εκτός του πρακτικού ρόλου τους, αποδίδουν ξεχωριστή τιμή και προσφέρουν ιδιαίτερη ταυτότητα στο χώρο, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με γεγονότα (οδός 25ης Μαρτίου, οδός Πολυτεχνείου), πρόσωπα (Κολοκοτρώνη, Αχιλλέως), τόπους (Θάσου, Πόντου), θρησκευτικά θέματα (Αγ. Ειρήνης), αγαθά (Δημοκρατίας) και στοιχεία της φύσης (Ουρανού, Γιασεμιών). Είναι ένα χρέος ευγνωμοσύνης στους προγόνους, προβολή και καταξίωση προσωπικοτήτων ή θεσμών,σεβασμός κι εκτίμηση ζωής και ιστορίας, μια ανάγκη εθνική, ηθική, κοινωνική και πνευματική.

Καλό θα είναι να αναρτήσουν οι δήμοι, όπου χρειάζεται, ενδεικτικές συμπληρωματικές πινακίδες κάτω από την επιγραφή του οδωνυμίου, όπου με σαφήνεια και συντομία θα αναφέρεται η ταυτότητα ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο του τιμωμένου ονόματος, για να γνωρίζουν όλοι το οδωνύμιο. Π.χ. κάτω από την επιγραφή «ΟΔΟΣ ΝΥΜΦΑΙΟΥ» να τοποθετηθεί η παράθεση με πεζά ευανάγνωστα ψηφία «Νύμφαιο, κωμόπολη της Ιωνίας». Αυτό το έχουν ήδη εφαρμόσει πολλοί δήμοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με μεγάλη επιτυχία, όπως ο Δήμος Βόλου.

Η ονοματοθεσία δεν πρέπει για κανένα λόγο να αλλάζει, γιατί έχει αποδειχθεί συχνά ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών δεν εμπεδώνει τις νέες ονομασίες (βλέπε π.χ. στην Αθήνα, τις οδούς Πανεπιστημίου, Πατησίων και Πειραιώς που επισήμως ονομάζονται Βενιζέλου, 28ης Οκτωβρίου και Π. Τσαλδάρη αντίστοιχα, αλλά σχεδόν κανείς δεν τις αναφέρει έτσι). Η συνείδηση, δηλαδή, των πολιτών αυτόματα καταργεί στην πράξη τις ανεπιτυχείς αποφάσεις των δημοτικών αρχόντων περί αλλαγής οδωνυμίου.

Το οδωνύμιο δεν πρέπει επίσης για κανένα λόγο να παίξει ρόλο εξυπηρέτησης πολιτικών ή άλλων πρόσκαιρων συμφερόντων. Π. χ. δεν χρειάζεται να μετονομάσουμε μια οδό (επειδή το όνομά της δεν είναι και πολύ γνωστό), δίνοντάς της το όνομα κάποιου σύγχρονου πολιτικού ή άλλου διάσημουπροσώπου που πέθανε πρόσφατα.

Σήμερα θεωρείται σπάνιο αγαθό με μεγάλη πολιτισμική αξία η ύπαρξη οδωνυμίων μικρασιατικού περιεχομένου, αφού ο χώρος της Μικρασίας δεν μας ανήκει πια και η μνήμη των τόπων και των προσώπων του συχνά διασώζεται μόνο και μόνο στο όνομα ενός δρόμου. Είναι μεγάλη τιμή να έχομε τέτοιες οδούς που διασώζουν τη συλλογική εθνική μνήμη της ελληνικής Ανατολής, που στην παρούσα περίπτωση έχει συνδεθεί με τόπους κυριολεκτικά ρημαγμένους και κατεστραμμένους και με ανθρώπους φριχτά προδομένους και πονεμένους, όπως ήταν οι Μικρασιάτες κι οι Θρακιώτες. Εκείνοι οι τόποι λάμπρυναν ποικιλοτρόπως την ελληνική ιστορία κι ανέδειξαν ανθρώπους που δόξασαν την Ελλάδα παγκοσμίως από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Η φωτογραφία είναι από τη Ν.Φιλαδέλφεια.

Αυτού του είδους τα οδωνύμια θυμίζουν στους πάντες το προσφυγικό μικρασιάτικο παρελθόν και συνθέτουν την μικρασιατική ταυτότητα, ιδίως σε δήμους προσφυγογενείς, όπως η Καισαριανή, η Ν. Σμύρνη, το Αιγάλεω, η Ν. Ιωνία, η Ν. Ερυθραία, η Νίκαια κλπ. «Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας να θυμούνται και να ‘ναι περήφανα για όσα κράτησαν οι πατέρες τους μέσα στους αιώνες», όπως ανέφερε συχνά ο σπουδαίος Αϊβαλιώτης πεζογράφος μας Ηλίας Βενέζης.

Παλιότερα, η ονοματοθεσία έγινε στους δήμους και τις κοινότητες συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες ή υπό το πρίσμα μιας ημιμαθούς αρχαιόπληκτης ομάδας που κατείχε την εξουσία και συχνά εξοβέλιζε εις το πυρ το εξώτερον ιστορικά ονόματα του Ελληνισμού, με μόνη δικαιολογία πως είναι ξενικής προέλευσης, άρα απορριπτέα. Έτσι, δεν θα βρείτε σχεδόν πουθενά στην Ελλάδα οδούς με τα ονόματα των αμιγώς ελληνικών χωριών της Μικρασίας Γκιούλμπαξε, Ρεΐσντερε, Κοντζέ, Ελμαλί, Σιβρίχισαρ, Κιρκιντζέ, Κλησέκιοϊ, Σερέκιοϊ κλπ.

Ωστόσο, πολλά οδωνύμια είναι λανθασμένα κι ανύπαρκτα, όπως η οδός Βρυούλων, με την οποία θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα παρακάτω, ή η οδός… Βουτσά (αντί του ορθού Μπουτζά), ενώ άλλα έχουν σοβαρά ορθογραφικά λάθη από παρετυμολογία ή παραδρομή, όπως οι οδοί Προύσσης (αντί του ορθού Προύσης), Αδραμυτίου (αντί του ορθού Αδραμυττίου), Συβρισσαρίου (αντί του ορθού Σιβρισαρίου). Σ’ αυτή την περίπτωση, είναι επιβεβλημένο στην αρμόδια υπηρεσία ενός δήμου να επέμβει διορθωτικά σε τούτες τις χρονίζουσες παραβιάσεις, ώστε να αποκατασταθεί η αλήθεια. Αποδεικνύεται έτσι και η διαρκής μέριμνα του δήμου για το δημόσιο χώρο, για να μπορεί η πόλη να διδάσκει και να συγκινεί τους πολίτες της, μεταφέροντάς τους ορθά τις πολιτισμικές αξίες κι εξυψώνοντας το ιστορικό παρελθόν.

Σοβαρότατο πρόβλημα παρανόησης σχετικά με το τοπωνύμιο Βουρλά οδήγησε στη γενικευμένη, μα εντελώς λανθασμένη χρήση του ονόματος Βρύουλα (με διάφορες παραλλαγές γραφής, π.χ. Βρίουλα, Βρύελα, Βρυούλλα κλπ.). Το τοπωνύμιο Βρύουλα καθιέρωσαν από το 19ο αιώνα αρχαιόπληκτοι λόγιοι και ιερωμένοι, οπαδοί της καθαρεύουσας, μόνο και μόνον επειδή θεωρούσαν το όνομα Βουρλά χυδαίο,αγοραίο, ανάξιο της ιστορίας, «μαλλιαρό». Βρήκαν, λοιπόν, σε αρχαίους και Βυζαντινούς συγγραφείς (π.χ. Στράβωνα, Κων/νο Πορφυρογέννητο, εκκλησιαστικούς καταλόγους κλπ.) το συχνά αναφερόμενο μικρασιάτικο τοπωνύμιο Βρύουλα (σε διάφορες παραλλαγές) και άκριτα, αβασάνιστα, ανεξέλεγκτα το απέδωσαν λανθασμένα στα Βουρλά, λόγω σχετικής ακουστικής ομοιότητος. Όμως δεν πρόσεξαν καθόλου πως τα Βρύουλα ήταν ένα πόλισμα της περιοχής του Μαιάνδρου, πέρα από το σημερινό Αϊδίνι, και δεν είχε καμιά σχέση με τα ερυθραιώτικα Βουρλά μας, αφού τις δυο περιοχές χωρίζουν περισσότερα από 180 χλμ.! Τα Βρύουλα του Μαιάνδρου χάθηκαν μέσα στην ιστορία και δεν απέμεινε απολύτως τίποτε απ’ αυτά μετά τις τουρκικές επιδρομές από τον 11ο αιώνα. Εκείνοι οι λόγιοι δεν ερεύνησαν ορθά, ώστε να ανακαλύψουν τη ευγενή βυζαντινή οικογένεια των Βουρλάδων, που είχαν από το 12ο αιώνα μεγάλα κτήματα στην περιοχή των αρχαίων Κλαζομενών. Όμως αυτοί οι Βουρλάδες είναι που άφησαν για πάντα το όνομά τους ως τοπωνύμιο της περιοχής, όπως συχνά γίνεται σε πάμπολλες περιοχές (π.χ. όπως λέμε στου Παπάγου, Ζωγράφου, Σκαραμαγκά, Χαριλάου, Γκύζη, έτσι είπαμε και στου Βουρλά, που αργότερα έγινε τα Βουρλά).

Η φωτογραφία είναι από τις Σέρρες.

Την παρανόηση και τον λανθασμένο κι αδόκιμο συσχετισμό των Βουρλών με τα Βρύουλα αποδεικνύει επιστημονικά και περίτρανα ο κορυφαίος μελετητής των Βουρλών Νίκος Μηλιώρης, Βουρλιώτης κι ο ίδιος, στο μνημειώδες έργο του «Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας» (τόμος Α’, Ιστορικά, σσ. 13-22).

Επειδή η ονομασία Βρύουλα είναι ανυπόστατη ιστορικά για τα Βουρλά, δεν πρέπει να διαιωνίζεται για κανένα λόγο.

Γι’ αυτό και το οδωνύμιο «Οδός Βρυούλων» θα ήταν ευχής έργο να αντικατασταθεί με το ορθό «Οδός Βουρλών», για να τιμηθεί, έστω κι εκ των υστέρων, εκείνη η τόσο σπουδαία και σημαντική ελληνική πατρίδα, η δεύτερη μετά τη Σμύρνη σε μέγεθος και σπουδαιότητα πόλη των μικρασιατικών παραλίων. Αρκεί μόνο να τονίσουμε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι καταγόμενοι από την πόλη εκείνη και όλοι γενικώς οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της Ιωνίας (Σμύρνη, Ερυθραία, Χίος, Σάμος κλπ.), όταν αναφέρονται στην πόλη, έλεγαν και λένε ΠΑΝΤΟΤΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΕΞΑΙΡΕΣΗ τα Βουρλά (ή σπανιότερα ο Βουρλάς.Ο Βουρλάς μας ο ξακουσμένος).

Όμως, επειδή σήμερα για πολλούς και διάφορους λόγους είναι μάλλον ανέφικτη η μετονομασία, προτείνουμε αντί της πλήρους αντικατάστασης των οδοσημάνσεων, να τοποθετηθεί παράλληλα με τη σήμανση «Οδός Βρυούλων» και η σήμανση «Οδός Βουρλών» με πεζά ψηφία (για να μη διαβάζουν παρατονίζοντας «Οδός Βούρλων» όσοι αγνοούν τα Βουρλά).

Πιστεύουμε πως με αυτόν τον τρόπο θα αποκατασταθεί η ιστορική αλήθεια και θα πάψει η παρανόηση σχετικά με την ονομασία μιας από τις σπουδαιότερες ελληνικές πόλεις όχι μόνο της Μικρασίας, μα και του Ελληνισμού γενικά. Είναι υποχρέωση όλων των προσφυγογενών και άλλων δήμων που έχουν στους κόλπους τους οδό «Βρυούλων», αλλά και χρέος τιμής προς όλους τους Βουρλιώτες και τους απογόνους τους, γιατί μόνον έτσι θα τιμηθεί ορθά και καταπώς του πρέπει το όνομα της πολύπαθης πατρίδας τους.

Για την Ένωση Βουρλιωτών Μ.Ασίας  ο Θοδωρής Κοντάρας,φιλόλογος.

30 Ιανουαρίου 2015