Ο Ναός του Αγίου Νεκταρίου στα Βουρλά.

Στη Σκάλα Βουρλών της Μικράς Ασίας υπήρχε ο ναός του Αγ.Νεκταρίου του Βουρλιώτη.Νικόλαο τον έλεγαν οι παλιοί όπως ήταν το λαϊκό του όνομα. Νικόλαο τον αποκαλούν σήμερα και οι Τούρκοι.. Ο μικρός όμορφος και μεγαλοπρεπής,νοικοκυρεμένος ναός του Αγίου κάποτε… Μετά το 1922 ανοίχτηκαν παράθυρα και χωρίστηκε σε 2 κάμερες…(δωμάτια), έγινε δημοτικό σχολείο και γι αυτό δεν καταστράφηκε ως κτίριο.Αργότερα έκτισαν σχολείο και το παλιό το έκαναν αποθήκη.Λίγα χρόνια μετά έκτισαν και αποθήκη και το παλαιό κτίσμα αφέθηκε να ρημάξει.

Οταν επέστρεψε στη Σκάλα το 1950 ο Γιώργος Σεφέρης,πήγε στην εκκλησιά και έγραψε: Η εκκλησιά ήταν αφιερωμένη στον Βουρλιώτη νεομάρτυρα Νεκτάριο,αλλά ο κόσμος την έλεγε ”ο Αης Νικόλας ο Μάρτυρας” ή μόνο ”ο Αης Νικόλας”. Οταν διάβασα το καλό βιβλίο του κ.Νίκου Μηλιώρη,ζωντάνεψαν στη μνήμη μου διηγήσεις ντόπιων,στα παιδικά μου χρόνια,γιά τη ζωή του Αγίου.

(Δες Νίκου Ε. Μηλιώρη,Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας,Μέρος Α΄,Ιστορικά.)

Σήμερα στέκει εκεί,ορθό αλλά κουφάρι,εγκαταλελειμμένο, σαν κάτι να περιμένει.

Τελευταία η Ενωση Βουρλιωτών Μικράς Ασίας  προσπαθεί να ξαναζωντανέψει το όνομα του Αγίου Νεκταρίου,με επαφές με το Δήμο των Βουρλών για την αναστύλωση του ναού και κάποιοι άλλοι δραστήριοι Βουρλιώτες, με τη δημιουργία ναού στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Μετά από έρευνα εντοπίστηκε εύκολα,ο ναός του Αγίου Νεκταρίου στη Σκάλα των Βουρλών και είχαμε την ευκαιρία να πάμε να τον δούμε στη σημερινή του κατάσταση με την δήμαρχο των Βουρλών κατά την τελευταία μας επίσκεψη στα Βουρλά. Είμαστε σε καλό δρόμο σε μια προσπάθεια να πείσουμε την δήμαρχο για την αναστύλωση του ναού και τη δημιουργία ενός χώρου πολιτισμού.

Κάτι που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι σύμφωνα με το βιβλίο του Νίκου Μηλιώρη, ο Αγιος Νεκτάριος ήταν ο προστάτης των Αρτοποιών.

Ο Αη  Νικόλας,ο Μάρτυρας.

Ο οσιομάρτυς Νεκτάριος εκ Βρυούλλων*

Του Νίκου Μηλιώρη

Εδημοσιεύθη εις την εφημερίδα Προσφυγικός Κόσμος, την 27ην Ιουλίου 1947

Το Τσαρσί στα Βουρλά το λέγαμε και τουρκική αγορά·όχι βέβαια γιατί τα μαγαζιά αυτού ήσαν τούρκικα·κάθε άλλο·το ογδόντα τοις εκατόν απ’ αυτά ήσαν χριστιανικά – ελληνικά. Τη λέγαμε όμως τουρκική αγορά, γιατί ήταν κοντά ή μάλλον στην περιοχή της τουρκικής συνοικίας και ακόμα γιατί η αγορά αυτή εξυπηρετούσε και τους κατοίκους του τούρκικου και τα γύρω από τα Βουρλά τουρκοχώρια.

Στο Τσαρσί ήταν και το παζάρι·μια μικρή πλατεία, με γύρω μπακάλικα, μανάβικα, χασάπικα και στη μέση μια τουρκική στρογγυλή βρύση, αρκετά μεγάλη, με καμμιά δεκαριά ή και περισσότερους κρούνους. Ένας παλιός μεγάλος πλάτανος, ήταν επίσης το χαρακτηριστικό του παζαριού.

Θυμάμαι, πάνε πολλά χρόνια τώρα, ήμουν πολύ παιδί ακόμα, ένα καλοκαιρινό ζεστό απόγεμα στο παζάρι αυτό.

Μακρυά, χτυπούσαν εσπερινό όλες οι καμπάνες στην Παναγιά και στον Άη – Γιώργη. Κυριαρχική, με το βαρύ και ηχηρότατο χτύπημα, ξεχώριζε η μεγάλη καμπάνα τ’ Άη – Γιωργιού. Χτυπούσε μονάχα στις πολύ επίσημες μέρες. Την ώρα εκείνη, είδα και βγήκε από ένα χαμηλό καφενέ, ένας κοντούλης και λίγο καμπούρης ανθρωπάκος, με βρακιά, χωρίς τουζλούκια (= περικαλύμματα της κνήμης, σαν γκέττα, για όσους φορούσαν βρακιά), με μια αρκετά λερή μπροστέλα (= η ποδιά που φορούν οι γυναίκες όταν κάνουν τις δουλειές του σπιτιού) ο Κουμασόνας, όπως νομίζω τον λέγανε·ο καταστηματάρχης και όλο το προσωπικό μαζύ του καφενέ. Κρατούσε ένα πήλινο αναμμένο θυμιατό. Τον παρακολούθησα έκπληκτος που έκανε το γύρω της βρύσης μια φορά και κατόπιν το απίθωσε στην άκρη του πεζουλιού στη βρύση, να διαχέη υποβλητικά τον καπνό και την μυρωδιά του λιβανιού.

Ο μακαρίτης ο πατέρας μου μού εξήγησε:

-Αυτό γίνεται κάθε χρόνο·σαν αύριο, πριν από εκατό πάνω – κάτω χρόνια, σφάξανε εδώ τον Άη – Νικόλα το Μάρτυρα.

Ήταν παραμονή της 11ης Ιουλίου.

Οι Βουρλιώτες, πολύ πανηγυρικά και με βαθιά μαζύ κατάνυξη, τιμούσανε τον πατριώτη τους νεομάρτυρα.

Τη σωστή χρονολογία του μαρτυρίου του δε μπόρεσα να βρω·λογαριάζω όμως πως θα έγινε περί το 1815.

Μια ανακεφαλαίωση της ζωής του από ένα συναξάρι (Ακολουθία και Βίος, έκδοση 1930, δαπάνη του Αγιορείτη Παπακαισαρίου Διονυσιάτου του Βουρλιώτη) που έχω υπ’ όψει μου και απ’ όσα έχω ακουστά, είναι αυτή:

Ο Άη – Νικόλας ήταν από μια κοινή ρεσπέρικη (= γεωργική), μάλλον Βουρλιώτικη οικογένεια. Το παράνομά τους ήταν Σκαφίδας. Είχε πέση κάποτε στα Βουρλά ένα μεγάλο θανατικό (πανώλης ή χολέρα). Ο μικρός Νικόλας ξέπεσε τότε και απομονώθηκε για πολύ ίσως καιρό σε κάποιο από τα γύρω στα Βουρλά τουρκοχώρια. Άλλοι λένε στο Λαμίσι.**

Πολύ νεαρός, άπειρος και απομονωμένος ύστερα από μια επίμονη και σοβαρή πίεση των Τούρκων χωριανών, αλλαξοπίστησε.

Φαίνεται να ήταν και ώμορφος και έξυπνος. Κι αυτό ήταν ένας σημαντικός λόγος, όπως λέγει κάπου ο Βλαχογιάννης για ανάλογες περιπτώσεις (εφημ. Πρωΐα, 12/6/1932), να επιμείνουν ξεχωριστά οι Τούρκοι χωριανοί να τον προσηλυτίσουν.

Πέρασε κάμποσος καιρός. Πέρασε ο πανικός του θανατικού και ο Νικόλας σουνουτεμένος (= περιτμημένος) και τουρκοφορεμένος ήλθε μια μέρα στα Βουρλά. Χωρίς να έχη τη συναίσθηση ακόμα του τι είχε κάνει, πήγε στη μάννα του, που τη βρήκε ζωντανή, ενώ τη νόμιζε πεθαμένη. Αυτή, όταν τον αντίκρυσε Τούρκο, με αποτροπιασμό τον έδιωξε·την ίδια απέχθεια βρήκε κι απ’ όλους τους άλλους συγγενείς και γνωστούς του. Η ψυχή του αναταράχτηκε·τα παράτησεν όλα·πήγε στη Σμύρνη, στην Πόλη και τέλος στο Άγιον Όρος, όπου ασκήτευσε για χρόνια στη Σκήτη της Αγίας Άννης, κοντά σ’ ένα συμπατριώτη, τον οσιώτατο Χατζή – Στέφανο. Εκεί, κατά τη μοναχική Κουρά (= τελετή, κατά την οποίαν κόπτεται η κόμη του δοκίμου μοναχού, ώστε να εισέλθη επισήμως πλέον εις τον μοναχικόν βίον ως μέλος της αδελφότητος), από Νικόλαος γίνηκε Νεκτάριος. Η εξιλέωση όμως δε μπορούσε να είναι πλήρης. Το μεγάλο αμάρτημα ν’ αρνηθή την πίστη του Χριστού, μονάχα με τη θυσία της ζωής του, μονάχα για την ίδια αυτή την πίστη μπορούσε να εξαγοραστή. Γύρισε στα Βουρλά. Έβγαλε τα ράσα, ντύθηκε πάλι τούρκικα και εμφανίστηκε μπροστά στους καδήδες.

-Με γελάσατε, τους είπε με τόλμη και παρρησία. Μου πήρατε το χρυσάφι που είχα και μου δώσατε μπακίρι (= χαλκό). Δεν είμαι Τούρκος·με γελάσατε και με τουρκέψατε·είμαι χριστιανός και θέλω να πεθάνω χριστιανός.

Ο καδής, πότε με γλυκόλογα και πότε με απειλές, προσπάθησε να τον μεταπείση. Μάταια όμως. Τον κλείσανε στρη φυλακή. Για μέρες κι εκεί συνεχιστήκανε οι απειλές και οι υποσχέσεις. Και όταν είδε ο καδής πως τίποτε δε γινόταν, αποφάσισε να τον χαλάση (= φονεύση, σκοτώση). Τον έφεραν στο Παζάρι, κοντά στη βρύση κι εκεί τον έσφαξαν.

Οι χριστιανοί με δέος και αγωνία παρακολουθούσανε το μαρτύριο·τον ενθαρρύνανε όπου και όπως μπορούσαν. Η ίδια η μάννα του, που ζούσε ακόμα, όταν πήγε να την αποχαιρετήση, πριν εμφανιστή στον καδή, του είπε:

-Με την ευχή μου·να πας να κοπής γυιε μου.

Κάποιοι είχανε ανεβή στον πλάτανο να δουν και να τον καρδιώσουν ως την τελευταία στιγμή. Πολλοί τρέξανε με μπαμπάκι να κρατήσουν λίγο από το άγιο αίμα του Μάρτυρα.

Το σώμα το πέταξαν σ’ ένα ξεροπήγαδο σε κάποιο εξοχικό σταυροδρόμι κι έρριξαν πέτρες από πάνω για να το σκεπάσουν. Τη νύχτα όμως, όπως λέει η Βουρλιώτικη παράδοση, το σώμα βγήκε πάνω από τις πέτρες κι ένα φως έφεγγε στο στόμα του πηγαδιού. Κάποια παλληκάρια πήγαν την ίδια νύχτα, το πήραν και το έθαψαν σ’ ένα σπίτι κοντά στην Παναγιά. Κόκκαλα απ’ τ’ άγιο του λείψανο βρισκόταν στην Παναγιά, στο Άγιον Όρος κι είχαν κι οι συγγενείς του.

Στις 11 Ιουλίου καθιερώθηκε η μέρα του. Πολύ επίσημη και με τη μεγαλείτερη κοσμοσυρροή γινόταν η λειτουργία του στην Παναγιά, όπου υπήρχε η εικόνα του και το μέρος από το άγιο λείψανο, ένα μέρος νομίζω από το κόκκαλο του χεριού, φυλαγμένο σ’ ασημένιο κουτί, που την παραμονή κι ανήμερα το βάζανε στο προσκυνητάρι και το ασπάζονταν οι χριστιανοί. Εκκλησιά γι’ αυτόν είχε κτιστή στη Σκάλα. Επίσης τελευταίως είχε κάμη εξωκκλήσι, στο κτήμα του στο Μάλκατζα, ο Κύριλλος Πετρούτσος, ο Διάκος της Παναγιάς. Πανηγυρική και με πληθώρα κόσμου γινόταν και στις δυο αυτές εκκλησούλες η λειτουργία του Βουρλιώτη Άγιου.

Οι Βουρλιώτες δεν ξεχάσανε τον Άγιο τους και στην προσφυγιά. Στον Άη – Γιώργη της Νέας Ιωνίας υπάρχει η εικόνα του και πανηγυρίζεται με μεγάλη επισημότητα η μνήμη του.

Είναι θαυμαστό που την ίδια περίπου εποχή, στις 26 Νοεμβρίου 1807, μαρτύρησε με περίπου όμοιες συνθήκες, στο Αϊβαλή, ένας άλλος νέος, ο Άη – Γιώργης ο Χιοπολίτης. Μια αριστοτεχνική πραγματικά περιγραφή του μαρτυρίου τούτου, εδημοσίευσεν ο Φώτης Κόντογλου (Ελληνικά Γράμματα, 15 Οκτωβρίου και 1η Νοεμβρίου 1927).

Είναι αλήθεια πως ανάμεσα στα Βουρλά και στο Αϊβαλή υπάρχουν και μερικές άλλες τέτοιες περίεργες αναλογίες. Στο Αϊβαλή υπάρχει, υπήρχε δηλ., η Παναγία των Ορφανών και στα Βουρλά ο Άη – Γιώργης ο Ορφανός. Στο Αϊβαλή Μωραΐτικος Μαχαλάς, στα Βουρλά Μανιάτ Μαχαλάς. Στο Αϊβαλή ο Άη – Γιώργης ο Χιοπολίτης και στα Βουρλά την ίδια περίπου εποχή ο Άη – Νικόλας ο Μάρτυρας.

Ο Άη – Γιώργης ο Ορφανός.

Κάποια μελέτη χρήσιμη ασφαλώς για την ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού, χρειάζονται ασφαλώς αυτά τα φαινόμενα.

Υπήρξαν και άλλοι τέτοιοι νεομάρτυρες σ’ όλα τα μέρη τα Ελληνικά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Λογαριάζονται 85 – 89 από την Άλωση ως το 1821.

Κι άλλος ένας Βουρλιώτης αναφέρεται στα συναξάρια (= βίοι αγίων, οσίων και ιεραρχών): Γιορτάζεται η μνήμη του στις 16 Απριλίου. Μιχαήλ ο Βουρλιώτης, που μαρτύρησε στη Σμύρνη. Πώς και πότε ή άλλες λεπτομέρειες δε μπόρεσα να βρω. Ούτε μεταξύ των Βουρλιωτών στις μέρες μας θυμούμαι καμμιά σχετική παράδοση.

Όλοι αυτοί οι χριστιανοί νεομάρτυρες με το ηρωϊκό τους παράδειγμα στήριξαν στις καρδιές των σκλαβωμένων Ελλήνων την πίστη στα ανώτερα ιδανικά, που λάτρευαν φανερά ή κρυφά πάντα τη θρησκεία τους τη Χριστιανική και την Ελληνική τους συνείδηση. Ευλαβικά ας τιμούμε τη μνήμη τους κι εμείς οι μεταγενέστεροι. Αν μείναμε Έλληνες κι αν μείναμε χριστιανοί, και αν πιστεύουμε πως αυτό αξίζει κάτι και πολύ μάλιστα, και σ’ αυτούς το χρεωστάμε.

Δίκαια τους τιμά η νεώτερη υμνογραφία:

Στίφη των εχθρών κατετρόπωσε γενναίως, μαρτύρων νέα φάλαγξ, τροπαιούχος παράταξις, τάγμα ιερώτατον – Άπαντες οι μετά την Άλωσιν της Βασιλίδος πολλαχού γενόμενοι χριστομάρτυρες υπό τον ζυγόν της δουλείας στενάζοντες, ελεύθεροι τη πίστει εδείχθητε … Χαίροις νεομαρτύρων πληθύς, η γενναία παράταξις, η πλάνην καταβαλούσα Αγαρηνών ανδρικώς … Ως ήλιον λαμπρόν, εν νυκτί της δουλείας, υπανάπτοντες πιστούς προς θείαν αγάπην. Πολύαθλοι νεομάρτυρες, εν μεν τη δεξιά χειρί σταυρόν, εν δε τη αριστερά όραμα κατέχοντες φοίνικος σύμβολον νίκης, ην κατά των τυραννούντων εστήσατε.

………………………………………………………

*Περί του Άη -Νικόλα του οσιομάρτυρος βλ. επ Νίκου Ε. Μηλιώρη, Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, μέρος Α’. Ιστορικά, Αθήναι 1957, σ.σ. 325 – 331 / του ιδίου εις εφημ. Νέα Σμύρνη, Ο Άης Νικόλας ο Μάρτυρας (ο Βουρλιώτης), 14/7/1956.

** Ένα αρκετά μεγάλο τουρκικό χωριό, Ν.Α. των Βουρλών, σε απόσταση περίπου 12 χλμ. στο δρόμο προς το Σιβρισάρι.