Η μάστιγα της Ασίας.«Η θεωρία του πενήντα – πενήντα».

«Η καταστροφή της Σμύρνης δεν αποτελεί παρά την τελευταία πράξη του σταθερού προγράμματος εξόντωσης της χριστιανοσύνης από όλο το μήκος και το πλάτος της παλιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας […]. Αυτή η διαδικασία εξόντωσης απαίτησε ένα σημαντικό χρονικό διάστημα για να συντελεστεί. Την διέκριναν προκαθορισμένοι στόχοι, σύστημα και μεγάλη προσοχή, έστω και στην πιο μικρή λεπτομέρεια. Ολοκληρώθηκε με απερίγραπτες ωμότητες, προξενώντας την καταστροφή μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπινων υπάρξεων από οποιονδήποτε άλλο διωγμό που εξαπολύθηκε στην μετά Χριστόν εποχή».

Αυτή είναι η εκτίμηση του Τζορτζ Χόρτον για όσα συνέβησαν στη Μικρά Ασία τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Περιέχεται στο βιβλίο «Η μάστιγα της Ασίας». Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1926, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση, χαρακτηρίστηκε όμως «ανάρμοστο και απρεπές» από αμερικανικούς διπλωματικούς κύκλους.

Διπλωμάτης, δημοσιογράφος, πεζογράφος και ποιητής, ο Χόρτον ήταν πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη την περίοδο 1911-1917 και 1919-1922. «Ο ίδιος», γράφει, «όχι μόνο παρακολούθησα προσωπικά αλλά και επαλήθευσα από άλλους μάρτυρες τη φρικαλέα μεταχείριση των χριστιανικών πληθυσμών στο βιλαέτι της Σμύρνης, τόσο κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, όσο και πριν από την έκρηξή του». Και για την καταστροφή της Σμύρνης: «Ήμουν αυτόπτης μάρτυς στην εξέλιξη της δάντειας αυτής τραγωδίας, που όμοιά της δύσκολα θα βρεθεί στην παγκόσμια ιστορία».

Εγκαταλείποντας την πόλη, επιβιβάστηκε στο αμερικανικό αντιτορπιλικό “Simpson”. «Η τελευταία εικόνα από τη δύσμοιρη πόλη της Σμύρνης» γράφει, «χαράχτηκε στη μνήμη μου: τεράστια σύννεφα που ολοένα μεγάλωναν και ανέβαιναν στον ουρανό, μια στενή παραλία σκεπασμένη από ένα τεράστιο ανθρώπινο πλήθος με τη φωτιά στην πλάτη και τη θάλασσα μπροστά του και, αγκυροβολημένος σε μικρή απόσταση, ένας ισχυρός στόλος από διασυμμαχικά πλοία να παρακολουθεί αμέτοχος».

«Η καταστροφή της Σμύρνης» συμπληρώνει, «συνέβηκε το 1922, μόλις έξι χρόνια μετά τη μαζική σφαγή των Αρμενίων. Καμιά πράξη που διαπράχθηκε ποτέ από την τουρκική φυλή σε ολόκληρη την αιματοβαμμένη ιστορία της δεν είχε πιο βάναυσα και ακόλαστα χαρακτηριστικά, ούτε υπήρξε τόσο παραγωγική στις χειρότερες δυνατές μορφές βασανιστηρίων που επιβλήθηκαν ποτέ σε άοπλους και ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Ήταν το μακάβριο και σατανικό τέλος που ταίριαζε στη φοβερή αυτή τραγωδία της εξόντωσης των χριστιανών της Μικράς Ασίας».

«Επίσης, παρ΄ όλα τα ελαττώματα των χριστιανών σε όλο τον κόσμο, σε γενικές γραμμές η διδασκαλία του Χριστού έχει επιφέρει βελτιώσεις. Σε όλες τις πρώην οθωμανικές επαρχίες που πέτυχαν να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό – Ουγγαρία, Βουλγαρία, Σερβία, Ελλάδα – υπάρχουν ελάχιστα, ίσως καθόλου, περιστατικά σφαγών Τούρκων από χριστιανούς.

Αναρωτιέται κανείς αν άλλος χριστιανικός λαός θα μπορούσε να φερθεί καλύτερα. Πραγματικά, η όλη συμπεριφορά της Ελλάδας, τόσο κατά την διάρκεια των διωγμών των χριστιανών στην Τουρκία όσο και αργότερα, ήταν αξιοθαύμαστη. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται η μεταχείριση των Τούρκων αιχμαλώτων πολέμου, αλλά και οι Ελληνικές προσπάθειες για την περίθαλψη των χιλιάδων προσφύγων Ελλήνων και μη, που κατέφυγαν στο έδαφος της. Ξέρω τι λέω γιατί βρισκόμουν στην Ελλάδα και τα είδα με τα μάτια μου. Δεν νομίζω ότι κανείς θα τολμούσε να αμφισβητήσει τα γεγονότα αυτά.

Ο Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανός διπλωμάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, ποιητής και φιλέλληνας, γεννήθηκε στις 11 Οκτωβρίου του 1859 στο Φερβίγ της Νέας Υόρκης. Ακολούθησε κλασικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Μετά την αποφοίτησή του, το 1878, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες “Chicago Times Herald” και “Chicago American”. Η ποίηση αλλά και το μυθιστόρημα τον απασχόλησαν σε όλη τη διάρκεια της διπλωματικής του καριέρας και δημοσίευσε συνολικά δεκαοκτώ έργα. Τα περισσότερα από αυτά είναι μυθιστορήματα, η πλοκή των οποίων λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα.

Το 1909 παντρεύεται την Αικατερίνη Σακοπούλου, κόρη του διπλωμάτη Νικόλαου Σακόπουλου και της Σμυρναίας Ουρανίας Ηλιάδη. Διατέλεσε πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα (1893-1898 και 1905-1906) –όπου προώθησε με θέρμη την αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων–, στη Θεσσαλονίκη (1910-1911) και στη συνέχεια στη Σμύρνη (1911-1917 και 1917-1922), όπου υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής της. Παρέμεινε στη Σμύρνη μέχρι που ξέσπασε η μεγάλη φωτιά, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1922, συνεισφέροντας στη διάσωση και μεταφορά των Μικρασιατών σε παρακείμενα ελληνικά νησιά.

Το βιβλίο του “Η μάστιγα της Ασίας” άργησε να δημοσιευτεί στη χώρα μας προκειμένου να μη διαταραχθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, αν και η εφημερίδα “Εστία” το δημοσίευσε σε συνέχειες τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1927. Εκδόθηκε για πρώτη φορά τελικά το 1980 με χορηγία των σωματείων «Εστία Νέας Σμύρνης», «Ένωσις Σμυρναίων» και «Θρακικόν Κέντρον».

Η αφήγησή του στο βιβλίο είναι τρομακτική και καθηλωτική. Περιγράφει με παραστατικές λεπτομέρειες τη σφαγή στην αρμενική συνοικία της πόλης, καθώς και την κακομεταχείριση αξιωματούχων που εργάζονταν στο Αμερικανικό Κολέγιο της Σμύρνης. Παραθέτει επίσης στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η φωτιά της Σμύρνης ξεκίνησε από στρατεύματα του τακτικού τουρκικού στρατού.

Μετά την καταστροφή τοποθετείται πρόξενος των ΗΠΑ στη Βουδαπέστη, όπου παραμένει μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το 1924.

Πέθανε στην Αμερική το 1942 και θάφτηκε στο κοιμητήριο Όουκ Χιλ στην Ουάσινγκτον Ντι Σι.