Σμύρνη 1922.Εμπόρευμα από μετάξι καί καρδιά από χρυσάφι
Ήταν 8 Σεπτεμβρίου 1922 στην Σμύρνη. Το μέτωπο είχε καταρρεύσει και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, με απόγνωση και τρόπο, έψαχναν τρόπο να αποβιβαστούν σε οποιοδήποτε πλοίο για να γλιτώσουν απο την μανία των τουρκικών ορδών. Τότε, πολλοί Μικρασιάτες ανεπιτυχώς προσπάθησαν να επιβιβαστούν σε διάφορα ευρωπαϊκά πλοία, εμπορικά ή πολεμικά.
Δυστυχώς, σε πλείστες περιπτώσεις τα ευρωπαϊκά πληρώματα με βάρβαρο τρόπο απαγόρευαν την αποβίβαση των Ελλήνων προσφύγων στα πλοία τους, όμως υπήρχαν και οι εξαιρέσεις.
Ένας Ιάπωνας καπετάνιος εμπορικού πλοίου και το πλήρωμά του, συγκλονισμένοι από την εικόνα της τραγωδίας και χωρίς χρονοτριβή, παίρνουν μια γενναία απόφαση: μεταφέρουν στο κατάστρωμα όλο το φορτίο από μετάξι και δαντέλα που ήταν αποθηκευμένο στα αμπάρια και χωρίς δισταγμό τα πετάνε στη θάλασσα! Για τον Ιάπωνα καπετάνιο -το όνομα του οποίου παραμένει, δυστυχώς, έως σήμερα άγνωστο- υπέρτερο όλων είναι η διάσωση των ανθρώπινων ψυχών. Γι’ αυτό δίνει διαταγή να πλευρίσει το πλοίο στην προκυμαία και να επιβιβαστούν σε αυτό Ελληνες και Αρμένιοι, προκειμένου να μεταφερθούν ασφαλείς στον Πειραιά και σε άλλα ελληνικά λιμάνια.
Η εξαίρετη αυτή πράξη δεν πέρασε απαρατήρητη· καταγράφηκε μέσα και από τις πληροφορίες που έδωσε ο Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος τότε στη Σμύρνη. Σε τηλεγράφημά του προς το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (18 Σεπτεμβρίου 1922) τονίζει: «Ενα γιαπωνέζικο πλοίο πήρε μερικούς πρόσφυγες και άκουσα πως πέταξε το φορτίο του για τον σκοπό αυτό. Επιβάτες του πλοίου μιλούν για τη συγκινητικά ευγενική συμπεριφορά του ιαπωνικού πληρώματος».
Το γεγονός αυτό όμως δεν διέφυγε και από τον ιαπωνικό Τύπο. Στις 15 Οκτωβρίου 1922 η «Atlanta Journal-Constitution» ανέφερε: «Αντίθετα με τις ενέργειες κάθε άλλου πλοίου στη Σμύρνη, αυτό (δηλαδή το γιαπωνέζικο πλοίο) πήρε κάθε πρόσφυγα για τον οποίο θα μπορούσε να βρει χώρο πάνω στο σκάφος. Υπήρχε κι ένα φορτηγό πλοίο στο λιμάνι το οποίο έριξε όλο το φορτίο στη θάλασσα, πήρε τους υπόλοιπους πρόσφυγες και τους μετέφερε στον Πειραιά. Τα αμερικανικά, τα βρετανικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά πλοία έλεγαν στους πρόσφυγες ότι μπορούσαν να πάρουν μόνο δικούς τους στα σκάφη και τότε παρέμειναν οι ταπεινοί Ιάπωνες για να αποδείξουν την ευσπλαχνία τους προς τους πρόσφυγες».
Στην εφημερίδα «The Boston Globe» της 21ης Οκτωβρίου 1922 η Αν Χάρλοου Μπιρτζ, σύζυγος του Χ. Μπιρτζ, καθηγητή του Διεθνούς Κολεγίου της Σμύρνης, έδωσε τη δική της μαρτυρία: «Οι απελπισμένοι πρόσφυγες βρίσκονταν στις αποβάθρες, το λιμάνι ήταν γεμάτο από άνδρες και γυναίκες που κολυμπούσαν με την ελπίδα να σωθούν. Στο λιμάνι εκείνη τη στιγμή ήταν ένα γιαπωνέζικο πλοίο, το οποίο μόλις είχε φθάσει φορτωμένο έως το κατάστρωμα με ένα πολύτιμο φορτίο από μετάξι, δαντέλες μεγάλης αξίας, χιλιάδων δολαρίων. Ο Γιαπωνέζος καπετάνιος, όταν κατάλαβε την κατάσταση που επικρατούσε, δεν δίστασε. Ολόκληρο το φορτίο πετάχτηκε στα βρόμικα νερά του λιμανιού, ενώ το φορτηγό φορτώθηκε και γέμισε με όσες εκατοντάδες πρόσφυγες μπορούσε να μεταφέρει ασφαλείς στον Πειραιά και στις ελληνικές ακτές».
Σύμφωνα με την έρευνα του κ. Σταυρίδη, που πρωτοδημοσιεύτηκεUnsung Heroes of Asia Minor: The Search for The Japanese Ship at Smyrna | The National Herald το 2007 στην ομογενειακή The National Herald, την αναφορά στην παρουσία ενός εμπορικού πλοίου που βοήθησε τους πρόσφυγες μετέδωσε και η αγγλόφωνη εφημερίδα Japan Times (στις 21/10/1922).
Βέβαια, με εξαίρεση τον Τζον Σ. Όουενς στην Atlanta Constitution που μιλούσε για δύο ιαπωνικά πλοία (εμπορικό και πολεμικό), όλα τα δημοσιεύματα αναφέρονταν σε ένα ιαπωνικό πλοίο και έναν καπετάνιο, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Ο κ. Σταυρίδης συνέχισε να ψάχνει για οποιαδήποτε αναφορά στο πλοίο, στα ημερολόγια πολέμου που τηρούσε ο ναύαρχος Μαρκ Λ. Μπρίστολ, επιτετραμμένος των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη, όπου αναφέρονται τα ονόματα όλων των πλοίων που συμμετείχαν στην εκκένωση της Σμύρνης από τους ξένους και τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες – το ιαπωνικό πλοίο δεν αναφερόταν πουθενά. Ούτε στη συνομιλία του Μπρίστολ με τον Ιάπωνα επιτετραμμένο στην Κωνσταντινούπολη, κ. Ουτσίντα, υπάρχει καμία αναφορά.
Πάντως, ο Αμερικανός Γενικός Πρόξενος στην Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον ανέφερε στις 18 Σεπτεμβρίου σε έγγραφό του προς το State Department την ύπαρξη ιαπωνικού πλοίου: «Ένα ιαπωνικό πλοίο έφερε ορισμένους πρόσφυγες και άκουσα πως έριξε στη θάλασσα κάποιο από το εμπόρευμά του γι’ αυτόν τον σκοπό. Οι επιβάτες αυτού του πλοίου μιλούν με τα καλύτερα λόγια για την καλοσύνη που έδειξαν οι Ιάπωνες αξιωματικοί και ναύτες» (κωδικός αρχείου 767.68/450). Ως πρόξενος της Σμύρνης, ο Χόρτον είχε ιδία αντίληψη για την κατάσταση που επικρατούσε στην προκυμαία της πόλης.
Εξίσου σημαντική ήταν και η αναφορά του ανταποκριτή των «New York Times» στις 18 Σεπτεμβρίου: «Την Πέμπτη υπήρχαν έξι ατμόπλοια στη Σμύρνη, για να μεταφέρουν τους πρόσφυγες. Eνα γιαπωνέζικο, δύο γαλλικά, ένα αμερικανικό και δύο ιταλικά. Το αμερικανικό και το γιαπωνέζικο πλοίο δέχθηκαν όλους τους πρόσφυγες, χωρίς να ελέγξουν τα χαρτιά τους, ενώ τα άλλα πλοία πήραν όσους είχαν διαβατήριο».
Το γεγονός αυτό ασφαλώς και δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο, έστω και αν ήταν ελάχιστα τα ιστορικά τεκμήρια και οι πρωταγωνιστές σχεδόν ακατόρθωτο να εντοπιστούν. Πριν από περίπου 17 χρόνια μια Γιαπωνέζα φοιτήτρια της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας έφερε στο φως μια άγνωστη πτυχή του συμβάντος. Στο κείμενό της -που δημοσιεύτηκε σε περιοδικό της Ιαπωνίας- έγραψε ότι κάποιοι διασωθέντες Ελληνες Μικρασιάτες ήξεραν τρεις λέξεις της ιαπωνικής γλώσσας. Αυτές ήταν το «αριγκάτο» («ευχαριστώ»), «κονίτσιουα» («καλημέρα») και τη φράση «κοκόρο ιτάι» («πονάει η καρδιά μου βλέποντας τον πόνο των άλλων»), την οποία είχαν ακούσει από τον Ιάπωνα πλοίαρχο.
Στην παραπάνω μαρτυρία αξίζει να προσθέσουμε και άλλο ένα στοιχείο. Οταν διοργανώθηκε η πρώτη τιμητική βραδιά για τους Ιάπωνες ναυτικούς από τον Μικρασιατικό Σύλλογο Καβάλας (Σεπτέμβριος 2009), στο τέλος της εκδήλωσης πλησίασε συγκινημένος ένας ηλικιωμένος κάτοικος της πόλης για να πει ότι είχε ακούσει από τη μητέρα του -Μικρασιάτισσα πρόσφυγα- να διηγείται ότι την έσωσαν κάποιοι «ανέγνωροι άνθρωποι» (παράξενοι άνθρωποι), οι οποίοι την είχαν μεταφέρει στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Το εξαιρετικό αυτό συμβάν έχει ανακινήσει προσφάτως το ενδιαφέρον της ιαπωνικής κοινωνίας, καθώς η κυρία Νανάκο Μουράτα Σαβαγιανάγκι, καθηγήτρια του πανεπιστημίου του Τόκιο με ειδίκευση στη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ετοιμάζει τη συγγραφή μελέτης σχετικά με το ιαπωνικό πλοίο. Από ελληνικής πλευράς, πάντως, τον περασμένο Μάιο η Εστία Νέας Σμύρνης επέδωσε πλακέτα στον πρέσβη της Ιαπωνίας στην Ελλάδα κ. Μασούο Νισιμπαγιάσι, τιμώντας τους Ιάπωνες ναυτικούς και εκφράζοντας ένα μεγάλο «ευχαριστώ» «για τη βοήθεια που προσέφεραν στους κινδυνεύοντες με αφανισμό Μικρασιάτες προγόνους μας».
Ο Ελληνοαμερικανός ακτιβιστής και συγγραφέας Νταν Γεωργακάς έχει περιγράψει πώς η μητέρα του σε ηλικία 12 ετών και ο θείος του ετών 11 διασώθηκαν από τους Ιάπωνες το 1922. Το περιστατικό, κομμάτι από τις αφηγήσεις που άκουγε ως παιδί, ήταν ένα από τα λίγα για τα οποία η μητέρα του δεχόταν να μιλήσει.
Eχοντας διωχτεί από το χωριό τους και έχοντας χάσει επαφή με κάθε συγγενή τα δύο παιδιά έφτασαν εν έτει 1922 στη Σμύρνη τη στιγμή που τα ευρωπαϊκά πλοία διέσωζαν μόνο όσους είχαν ξένη υπηκοότητα. Και τότε μια ομάδα ανθρώπων τούς κατηύθυνε σε ένα καράβι με τη σημαία του ανατέλλοντος ηλίου.
«Πριν ακόμη προλάβουν να ζητήσουν βοήθεια, έπεσαν μπροστά τους ανεμόσκαλες για να επιβιβαστούν», γράφει ο κ. Γεωργακάς στο βιβλίο του «My Detroit: Growing Up Greek and American in Motor City». «Η μητέρα μου ήταν τόσο αδύναμη που φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να κρατηθεί και θα έπεφτε στη θάλασσα. Oμως μεγαλύτεροι Eλληνες την έσπρωξαν μέχρι να φτάσει στην κορυφή της ανεμόσκαλας όπου ένας ναυτικός περίμενε να την παραλάβει με ασφάλεια. Oταν ανέβηκε στο κατάστρωμα τη σήκωσε στους ώμους του και την έβαλε μπροστά σε μια τεράστια κατσαρόλα με ζεστό φαγητό. Της πρόσφερε ένα μικρό μπολ και της έδειξε με χειρονομίες ότι μπορούσε να φάει με τα χέρια. Καθώς την προέτρεπε να φάει, η μητέρα μου συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι ο άνθρωπος αυτός είχε σχιστά μάτια και ότι το δέρμα του ήταν διαφορετικό από το δικό της. Αμέσως φαντάστηκε τον σωτήρα της ως ένα από τα πλάσματα για τα οποία είχε ακούσει στα παραμύθια. Το ευγενικό του χαμόγελο της επιβεβαίωνε ότι ανήκε στους καλούς. Κοιτώντας τριγύρω της ένιωσε ότι βρισκόταν σε ένα καράβι γεμάτο με μαγικά πλάσματα, μια εντύπωση που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ξαφνικά είδε τον αδελφό της να στέκεται δίπλα της…».
Ενδιαφέρουσες μαρτυρίες για το ιαπωνικό πλοίο που έσωσε Eλληνες και Αρμένιους της Σμύρνης περιλαμβάνονται σε ξένες μοναδικές εκδόσεις που διαθέτει στο Αρχείο της η Εστία Νέας Σμύρνης. Μία από αυτές είναι η μαρτυρία της Λίντια Κουρογιέν Καραγιάννη από τη Λακωνία του Νιου Χάμσαϊρ, η οποία διηγείται την ιστορία της μητέρας της. Hταν ένα νεαρό κορίτσι την εποχή της τραγωδίας. Γράφει η κ. Καραγιάννη: «Μόνο ένα πλοίο από τον στόλο που βρισκόταν αγκυροβολημένος στο εξωτερικό λιμάνι δεν μπόρεσε να ανεχθεί αυτή τη βαρβαρική κόλαση. Και αυτό το πλοίο, όσο περίεργο και αν φανεί, ήταν ασιατικό, ένα ιαπωνικό πλοίο. Για τους Ιάπωνες, ούτε ο νόμος ούτε οι κώδικες ήταν πιο σημαντικοί από την ανθρώπινη ζωή».
Έπειτα από 86 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή, στις 12 Σεπτεμβρίου 2008, ένα Μικρασιατικό σωματείο της Επαρχίας, η Μικρασιατική Στέγη Κορίνθου και ο δήμος Κορινθίων, κάλεσαν στην πόλη τους τον πρέσβη της Ιαπωνίας στην Αθήνα κ. Τοκανόρι Κιταμούρα και του επέδωσαν τιμητικό δίπλωμα «σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την ευαισθησία και τον ανθρωπισμό του πλοιάρχου και του πληρώματος του ιαπωνικού πλοίου προς τους διωκομένους το Σεπτέμβριο του 1922 προγόνους μας»!
Ενώ φέτος, για πρώτη φορά η Εστία της Νέας Σμύρνης, παρέδωσε τιμητική πλακέτα στον πρέσβη της Ιαπωνίας στην Αθήνα κ. Μασούο Νισιμπαγιάσι ως ύστατο ευχαριστώ για την πράξη εκείνη.
«Είναι ένας περιστατικό που δεν το γνωρίζει πολύς κόσμος, άλλωστε ακόμη και το όνομα του Ιάπωνα καπετάνιου παραμένει άγνωστο. Εμείς ξέραμε την ιστορία από μαρτυρίες Σμυρνιών. Eτσι αποφασίσαμε να προβούμε σε αυτή την ενέργεια από ευγνωμοσύνη και να βραβεύσουμε τον Ιάπωνα πρέσβη ως ένα ευχαριστώ σε εκείνον τον καπετάνιο και το πλήρωμά του», λέει μιλώντας στο «Eθνος» ο πρόεδρος της δραστήριας Εστίας κ. Γιάννης Παπαδάτος. «Η αντίδρασή του ήταν συγκλονιστική. Συγκινήθηκε πολύ όταν τον ξεναγήσαμε στα μουσεία της Εστίας που κρατούν ζωντανή την Ιστορία με τα υπέροχα εκθέματα-φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα των Σμυρνιών προσφύγων. Δάκρυσε, αισθάνθηκε μεγάλη τιμή ενώ η σύζυγός του μας είπε ότι θα οργανώσει μια επίσκεψη με τις συζύγους άλλων Ιαπώνων πρέσβεων».
Μάλιστα, με αφορμή αυτό το άγνωστο γεγονός έγιναν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Παραδοσιακού Τζούντο Ενάντια στα Αναβολικά και τα Ναρκωτικά που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από τις 24 μέχρι τις 27 Ιουνίου 2016. , τα αποκαλυπτήρια ενός μοναδικού μνημείου για τον άγνωστο Ιάπωνα πλοίαρχο του πλοίου
Το έργο βρίσκεται στο «Σχολείο για Όλους», στο πάρκο Ηρώων στην Τριανδρία και μάλιστα από κάτω του φυτεύτηκε μια κερασιά, το χαρακτηριστικό δέντρο της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου. Πρόκειται για ένα χαρακτικό, διαστάσεων 1.00 Χ 0.70 που φιλοτέχνησε ο Θανάσης Πάλλας, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Include (Επιστημονικό Δίκτυο για την ειδική και διαπολιτισμική αγωγή).
Τα αποκαλυπτήρια έγιναν από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης κ. Γιάννη Μπουτάρη και την Μορφωτική Ακόλουθο της Ιαπωνικής Πρεσβείας κα Μάο Σιμίζου.
Σχετικά με την πράξη αυτοθυσίας και ανθρωπιάς του Ιάπωνα πλοιάρχου, ο τεχνικός σύμβουλος του τζούντο στο ΚΕΘΕΑ κ. Αυγερινός Μαϊστρέλης δήλωσε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων : «Αμερικανικές εφημερίδες της εποχής καταγράφουν το γεγονός, ότι δηλαδή ένας Ιάπωνας πλοίαρχος, το όνομα του οποίου δεν έγινε ποτέ γνωστό, φτάνοντας στη Σμύρνη και βλέποντας τους Έλληνες να προσπαθούν να σωθούν, πέταξε όλα τα εμπορεύματά του στη θάλασσα και ανέβασε πρόσφυγες στο πλοίο με τη βοήθεια του πληρώματός του». O κ. Μαϊστρέλης πρόσθεσε ότι στη διάρκεια μιας αθλητικής αποστολής στην Ιαπωνία, απ΄ όπου άλλωστε προέρχεται το άθλημα του τζούντο, προσπάθησαν να βρουν το όνομα του πλοιάρχου, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό. «Μάθαμε όμως ότι ο Ιάπωνας πλοίαρχος αποβίβασε κάποιους πρόσφυγες πρώτα στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια στον Πειραιά» αναφέρει ο κ. Μαϊστρέλης.
Και η άλλη άποψη.Αυτή της απομυθοποίησης.
— Η απομυθοποίηση του «Tokei Maru» —
Η Μικρασιατική Τραγωδία είχε αναμφισβήτητα τους δικούς της πρωταγωνιστές που σφράγισαν εκείνες τις στιγμές με τις πράξεις τους. Αρκετοί επέδειξαν απαράμιλλο ηρωισμό, σώζοντας αμέτρητες ψυχές από βέβαιο θάνατο, και στάθηκαν τυχεροί γιατί η προσφορά τους αναγνωρίστηκε και η μνήμη τους τιμάται έως σήμερα. Υπάρχουν ωστόσο και κάποιες περιπτώσεις που τις σκέπασε η αχλή της Ιστορίας διαστρεβλώνοντας τα πραγματικά γεγονότα, τις οποίες οφείλουμε να αποκαταστήσουμε μέσω της μελέτης των πηγών.
Ένα παράδειγμα είναι το ιαπωνικό εμπορικό πλοίο «Tokei Maru» , για το οποίο πολλά έχουν γραφτεί – μεταξύ άλλων, ότι ο φιλάνθρωπος καπετάνιος του, ονόματι Λου, έριξε στη θάλασσα όλο το φορτίο του από πανάκριβο μετάξι και δαντέλες για να παραλάβει αντί γι’ αυτό πρόσφυγες από τη Σμύρνη και να τους μεταφέρει στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο 1922. Ψάξαμε το θέμα, και να τι ανακαλύψαμε σκαλίζοντας μαρτυρίες από αυτόπτες και ειδήσεις στις εφημερίδες της εποχής (όλες οι ημερομηνίες είναι με το τότε ισχύον παλαιό ημερολόγιο, και όλα τα κείμενα έχουν μεταγραφεί στην καθομιλουμένη):
«… ένα ιαπωνικό φορτηγό, άγνωστο πώς, έφτασε για πρώτη φορά στο λιμάνι της Σμύρνης στις 22 Αυγούστου του 1922, όταν πια η είδηση της κατάρρευσης του μετώπου είχε πανικοβάλει τους κατοίκους της Σμύρνης και οι πρόσφυγες με τις αποσκευές τους είχαν πλημμυρίσει την προκυμαία από άκρη σε άκρη. Γέμισε αμέσως με επιβάτες που ακριβοπλήρωσαν τα ναύλα τους, μετέφερε το φορτίο του στη Μυτιλήνη, το αποβίβασε, και μετά τρεις μέρες, το βράδυ της Τετάρτης 24 Αυγούστου, να το πάλι και ξαναφάνηκε στη Σμύρνη. Σε διάστημα μιας μόνο ώρας γέμισε και πάλι με τον πανικόβλητο και τρομοκρατημένο κόσμο, και έφυγε για την Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά.» (Σπ. Κλαυδιανός, «Σκηνές φρίκης από την Μικρασιατική τραγωδία», Αθήνα 1930, σ. 176).
«2.200 πρόσφυγες έφθασαν από τη Σμύρνη – Με το ιαπωνικό “Τοκέι Μαρού” έφθασαν από τη Σμύρνη 1.600 πρόσφυγες. Επίσης με το αγγλικό ατμόπλοιο “Αμπάζια” έφθασαν από τη Σμύρνη 600 πρόσφυγες.» (εφημ. Έθνος, 26.8.1922).
«Οι στασιαστές του Αδραμυττίου – Με το ιαπωνικό ατμόπλοιο “Τοκέι Μαρού” μεταφέρθηκαν σήμερα [εννοεί στις 26.8] στον Πειραιά 25 Τούρκοι πρόκριτοι του Αδραμυττίου που κατηγορούνται για εσχάτη προδοσία.» (εφημ. Νέα Ημέρα, 27.8.1922).
Φαίνεται λοιπόν ότι ο καπετάνιος του «Τοκέι Μαρού», μεταξύ Μυτιλήνης και Θεσσαλονίκης, έκανε και μια στάση στο Αδραμύττι για να παραλάβει με το αζημίωτο όσους από τις τοπικές τουρκικές αρχές είχαν συνεργαστεί με τους Έλληνες και ήξεραν τι τους περίμενε αν έπεφταν στα χέρια των Κεμαλικών. Επιστρέφοντας μάλιστα στη Σμύρνη, για να μην κάνει τζάμπα τη διαδρομή, ήλπιζε να παραλάβει και επιβάτες για τη μαρτυρική πόλη, που την επόμενη κιόλας μέρα θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων .
« [Το ιαπωνικό φορτηγό] ξαναγύρισε την επομένη της εισόδου των Τούρκων στη Σμύρνη, Κυριακή πρωί [28.8.1922], για να παραλάβει νέα πλήθη κόσμου. Ο Ιάπωνας πλοίαρχος και ο άγνωστος πράκτορας του ιαπωνικού φαίνεται πως βρήκαν επικερδές το πείραμα και πύκνωσαν τη συγκοινωνία με την αγωνιούσα πόλη.
Το μεσημέρι της 3ης Σεπτεμβρίου τρία ατμόπλοια εισήλθαν με τη σειρά στο λιμάνι της Σμύρνης και αγκυροβόλησαν πολύ κοντά στην προβλήτα της Πούντας. … [Ένα από αυτά ήταν] το ίδιο εκείνο [ιαπωνικό] ατμόπλοιο. Επανερχόταν για τέταρτη φορά στο λιμάνι της Σμύρνης, και για τέταρτη φορά γέμιζε ως τα κατάρτια με απελπισμένο και πανικόβλητο κόσμο, που δόξαζε τον καπετάνιο και το πλήρωμα του ατμοπλοίου εκείνου που κατόρθωσε να σώσει τόσες ψυχές από το χωράφι του Τούρκου.» (Σπ. Κλαυδιανός, «Σκηνές φρίκης από την Μικρασιατική τραγωδία», Αθήνα 1930, σ. 176-177).
«Να οι Ιάπωνες – Οι 325 πρόσφυγες που έφθασαν από τη Σμύρνη με το ιαπωνικό ατμόπλοιο “Τοκέι Μαρού” αναφέρουν με ευγνωμοσύνη και δάκρυα την ευγενή και φιλάνθρωπη πρωτοβουλία που ανέλαβε για τη διάσωσή τους ο Ιάπωνας κυβερνήτης κ. Λου και οι αξιωματικοί του σκάφους. Παρά τις απαγορευτικές διατάξεις των Κεμαλικών για επιβίβαση προσφύγων σε πλοία, ο Ιάπωνας κυβερνήτης, που συγκινήθηκε από το θέαμα των σφαγών, έστειλε ατμακάτους με τις οποίες μετέφερε τα γυναικόπαιδα στο πλοίο του. Ενώ όμως είχε δοθεί το σύνθημα για να αποπλεύσει το πλοίο, κάποιοι αξιωματικοί του κεμαλικού επιτελείου αξίωσαν να παραδοθούν οι Έλληνες που είχαν επιβιβαστεί.
Ο κ. Λου αντιτάχθηκε έντονα στην αξίωση αυτή και δήλωσε αγανακτισμένος ότι απαξιούσε ν’ λάβει υπόψη οτιδήποτε προερχόταν από τους αρχηγούς ενός τέτοιου βάρβαρου συρφετού, και ότι δεν θα παρέδινε ούτε έναν πρόσφυγα, γιατί είχαν τεθεί υπό την προστασία της ιαπωνικής σημαίας. Τόνισε δε ότι δεν θα δίσταζε να προκαλέσει την επέμβαση της Ιαπωνικής Αρμοστείας στην Κωνσταντινούπολη, αν επιχειρούσαν να προσβάλουν τη σημαία του. Οι Κεμαλικοί, κατάπληκτοι από το έντονο ύφος του, αποχώρησαν, και έτσι σώθηκαν 325 Έλληνες από βέβαιο θάνατο.» (εφημ. Αθήναι, 4.9.1922. Αντίστοιχα δημοσιεύματα υπήρχαν και σε πολλές άλλες αθηναϊκές εφημερίδες στις 3 και 4.9.1922).
Στις 5 Σεπτεμβρίου, μια και το πέρα-δώθε προς και από τη Σμύρνη, αν και προσοδοφόρο, είχε καταστεί πια αρκετά επικίνδυνο, το «Tokei Maru» αποφάσισε να αλλάξει ρότα και να αποπλεύσει την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου για την Αλεξάνδρεια . Το τι είδους εμπορεύματα θα μετέφερε μεταξύ άλλων προς τα εκεί, το αποκαλύπτουν τα δημοσιεύματα των επόμενων ημερών.
«Η υπόθεση της κατασχέσεως του ιαπωνικού Τοκέι Μαρού – Σχετικά με την κατάσχεση του αγκυροβολημένου στο λιμάνι του Πειραιά ατμοπλοίου “Τοκέι Μαρού”, έγιναν γνωστές οι παρακάτω λεπτομέρειες.
Το ατμόπλοιο, που προερχόταν από τη Σμύρνη, μετέφερε και πολύτιμο φορτίο αξίας συνολικά 200 χιλιάδων λιρών στερλινών, αποτελούμενο από 6 τόνους οπίου και 625 κιλά κοκαΐνης που προοριζόταν για την Αλεξάνδρεια και ανήκε σε δύο Αρμένιους εμπόρους της Σμύρνης. Μόλις κατέπλευσε το πλοίο οι Αρμένιοι έμποροι ζήτησαν να ξεφορτωθεί το φορτίο, όμως ο πλοίαρχος αρνήθηκε να το κάνει προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες.
Μπροστά στην άρνηση του πλοιάρχου, οι φορτωτές προέβησαν σε κατάλληλες ενέργειες και κατάφεραν να κατασχεθεί το ατμόπλοιο. Μετά από πλάγιες προσπάθειες του πλοιάρχου που αποσκοπούσαν στο να αποπλεύσει λαθραία το πλοίο, το ζήτημα κανονίστηκε τελικά με την παρέμβαση του Λιμεναρχείου. Οι έμποροι παρέλαβαν το φορτίο τους και το ατμόπλοιο αναχώρησε.» (εφημ. Αθηναϊκή, 11.9.1922).
Το πρόσθετο φορτίο των περισσότερων από 6 τόνων ναρκωτικών ουσιών δικαιολογεί εν μέρει τη διαφορά ανάμεσα στον αριθμό των προσφύγων που μετέφερε το «Τοκέι Μαρού» από τη Σμύρνη στο πρώτο (1.600 πρόσφυγες) και στο τελευταίο (325 πρόσφυγες) ταξίδι του. Αναρωτιέται επίσης κανείς κατά πόσον η επιβίβαση των 325 προσφύγων στο πλοίο δεν αποτελούσε παρά μία κάλυψη για το υπόλοιπο φορτίο. Αν και την εποχή εκείνη οι ουσίες αυτές ήταν καθ’ όλα νόμιμες, η αξία τους, και κυρίως το ότι ανήκαν σε Αρμένιους και θα μπορούσαν να κατασχεθούν, ήταν ίσως ένας πρόσθετος λόγος που ο πλοίαρχος Λου εμφανίστηκε αρκετά επιθετικός στη συνομιλία του με τους Τούρκους προτού αποπλεύσει από τη Σμύρνη. Ό,τι και να συνέβη πάντως, μετά το ταξίδι του στην Αλεξάνδρεια το «Τοκέι Μαρού» δεν ξαναφάνηκε ποτέ σε τούτα τα νερά.
Το κείμενο και οι πληροφορίες της απομυθοποίησης είναι του Γεωργιου Πουλημένου και του Achilleas Chatziconstantinou
.
ΥΣ…..Βέβαια στις δύο παραπάνω εκδοχές δε συμπίπτουν οι ημερομηνίες.Στην πρώτη εκδοχή στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 το πλοίο ήταν στη Σμύρνη και στη δεύτερη εκδοχή στο Πειραιά έτοιμο να αναχωρήσει γιά Αλεξάνδρεια.Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως προθέσεων και ακρίβειας ημερομηνιών το γεγονός πρέπει να υπήρξε.
