Μιά εκδρομή, ένα τάμα, ένα προσκύνημα στα Βουρλά!

……………….Η ΩΡΑ ΚΑΙ Η ΣΤΙΓΜΗ.

Ήρθε η ώρα και η στιγμή της αναχώρησής μας
όλα περνούν και στέκονται στη μνήμη της ψυχής μας.

Θα δούμε και θα μάθουμε και θα συγκινηθούμε
από τα όσια και ιερά, που θα επισκεφθούμε,
που τόσο δάκρυ κύλισε πικρό μέσα στα χρόνια
και τώρα το θεριό απειλεί σαν Χάροντας στ΄ αλώνια,
από όλους ατιμώρητο κι απ΄ το Θεό κρυμμένο
στην αγκαλιά της ανοχής των φίλων χαϊδεμένο.

Και εμείς να προσκυνήσουμε πάμε στη Μικρασία
να ζήσει μια στιγμή η καρδιά του γένους τη θυσία.
Σμύρνη, Βουρλά και Αλάτσατα, Φώκαια, Μενεμένη,
μνήμη ιερή κι ελπίδα μας κρατάτε φυλαγμένη.
Μα εμείς θα αναστήσουμε της δόξας σας τα κλώνια,
πίστη, Ιστορία, πολιτισμό θα στήσουμε αιώνια.

Αθήνα 6-9-2019 ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ,
λίγες ώρες πριν την αναχώρηση της Ενωσης Βουρλιωτών Μ.Ασίας γιά τις Αλησμόνητες Πατρίδες της καρδιάς μας!

Ένα προσκύνημα..

Μάνος Κιλημάντζος – ΓΓ της Ένωσης Βουρλιωτών Μικράς Ασίας

Ημέρα Πρώτη

Τι να πεις γι αυτό το ευλογημένο νησί, την Χίο; Που κατοικείται από την προϊστορία ακόμη και διασχίζει την Νεολιθική εποχή για να κατοικηθεί από τους Ίωνες τον 11 π.χ. αιώνα και να αποτελέσει μία από τις πόλεις της Ιωνικής δωδεκάπολης (που ήταν 13 μαζί με την Σμύρνη). Που στην Βυζαντινή εποχή οι κατακτητές διαδέχονταν ο ένας τον άλλον, με επικράτηση των Γενουατών και την «εταιρία» τους την Μαόνα που ρούφηξε αδίστακτα όλο τον πλούτο του νησιού για να καταλήξει τελικά στους Οθωμανούς και να απελευθερωθεί οριστικά με τους Βαλκανικούς πολέμους του 12-13.

Την Χίο που διεκδικεί κι αυτή την πατρότητα του Ομήρου; Με τον Κάμπο της (μία Τοσκάνη μέσα στο Αιγαίο), το Κάστρο της, με τον Ανάβατο (ίδιο Μυστρά), τα Αρμόλια, το Αυγώνυμα και τα μαστιχοχώρια, το Εμποριό και την Κώμη με τον εντυπωσιακό αρχαίο οικισμό, τα Μεσαιωνικά Μεστά, το παράξενο Πυργί, τον Άγιο Γάλα, το σπήλαιο των Ολύμπων , την Νέα Μονή, τις υπέροχες παραλίες. Την Μαστίχα της (ευχή και κατάρα μαζί) , τα πολλά και πεντανόστιμα ούζα της.

Μιλάς γι αυτό το υπέροχο και αγαπημένο νησί και όσα και να πεις , αρκετά δεν είναι!

Σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο αποβιβαστήκαμε οι προσκυνητές των αλησμόνητων πατρίδων μετά από ολονύχτιο ταξίδι. Είναι το ετήσιο προσκύνημα της Ένωσης Βουρλιωτών Μικράς Ασίας και των φίλων της στις αλησμόνητες πατρίδες ! Πρέπει σχεδόν αμέσως να φύγουμε για το Τελωνείο για να περάσουμε «απέναντι» οπότε χαιρετάμε την Χιό και δίνουμε ραντεβού στο όσο το δυνατόν κοντύτερο μέλλον, γιατί όλα αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω θέλουν μέρες για να τα απολαύσεις. Να γίνεις για λίγο ένας Χιώτης πράγμα που θα σε κάνει λίγο καλύτερο άνθρωπο!

Να λοιπόν που το βαποράκι μας αδειάζει στον Τσεσμέ (Κρήνη) όπου βρίσκουμε το πούλμαν και τον συνοδό να μας περιμένουν και αμέσως δρόμο για τ’Αλάτσατα ! Περνάμε την Αγριλιά (το όμορφο και εμφανώς πάμπλουτο επίνειο των Αλατσάτων) και αρχίζουμε τον περίπατό μας στα τουριστικά μεν , πανέμορφα δε Αλάτσατα. Πάντα ανοίγει η καρδιά σου όταν περπατάς στ Αλάτσατα. Βέβαια αμέσως σφίγγεται όταν συναντάς τα «Ελληνικά» σπίτια, τον καφενέ που ήταν η τελευταία στάση του Πλαστήρα πριν αναχωρήσει για την Χίο, εκείνο το μαύρο’22. Και οργίζεσαι να βλέπεις τον περήφανο και μεγαλοπρεπή ναό της Παναγίας (με το τέμπλο του πατέρα Χαλεπά που οι Μουσουλμάνοι το σκεπάζουν με έναν μπερντέ) γιατί ο ναός είναι πλέον …τζαμί! Και οργίζεσαι ακόμη περισσότερο όταν ο ναός είναι κλειστός και ο αρμόδιος ιμάμης προκλητικά άφαντος !

Δεν θα έμπαινα ούτως η άλλως! Αρνούμαι να βγάλω παπούτσια και να μπω σε τζαμί. Δεν το έχω κάνει ποτέ και ούτε προτίθεμαι να το κάνω. Το τέμπλο το έχω δει από έξω από την πόρτα μόνο. Όμως το κλείδωμα τείνει να γίνει καθεστώς όταν έρχονται Έλληνες (δεν ήταν η πρώτη φοράς που ήταν κλειδωμένος ο ναός στα τόσα ταξίδια που έχουμε κάνει).

Αφήνοντας τα Αλάτσατα με τις δροσερές γωνιές τους , το πολύβουο πλήθος των επισκεπτών του, τα δικά μας ενθυμήματα (και τους δικούς μας εφιάλτες), βάζουμε δρόμο για την Σμύρνη.

Α! Η Σμύρνη ! Η Αρχόντισσα παρά τους ουρανοξύστες της «ανάπτυξης». Η αγαπημένη Σμύρνη. Η πατρίδα του Πανιωνίου και του Απόλλωνα. Η πατρίδα της γιαγιάς της Στάσας. Η Σμύρνη των Ελλήνων ! Η «γκιαούρ» (άπιστη) Σμύρνη !

Πρώτη μας στάση το «Ασανσέρ». Ήταν λοιπόν στην Εβραίϊκη αυτή γειτονιά ένας πλούσιος Εβραίος (Λεβί τον λέγανε) που έβλεπε τον κοσμάκη να ανεβαίνει με κόπο τα πολλά σκαλιά της απόκρημνης πλαγιάς για να πάει στα σπίτια του και έφτιαξε έναν ανελκυστήρα το 1907. Με ατμό στην αρχή, με ηλεκτρικό στην συνέχεια, το «ασανσέρ» συνεχίζει και εξυπηρετεί τον κόσμο, αλλά κυρίως τους τουρίστες (και τα νιόπαντρα ζευγάρια τα οποία πρέπει οπωσδήποτε να φωτογραφηθούν εκεί πάνω). Περνώντας από το γραφικό δρομάκι του Dario Moreno (παλιού Σμυρνιού τραγουδιστή) φτάνεις, μπαίνεις και βγαίνεις σε μία ταράτσα με καφετέριες. Γυρνάς από την άλλη και… η Σμύρνη όλη πιάτο !!!! Συναρπαστική η θέα και αποκλείεται να μην βγάλεις φωτογραφίες!

Η συνέχεια έχει κατάβαση και μεζεδάκι με μπύρα σε όμορφο στέκι στο δρομάκι του Dario Moreno με τους φίλους, την Τασώ, τον Γιώργο, τον κυρ Αντρέα και την Louise , μέχρι να έρθει η ώρα να μπούμε στο πούλμαν ξανά και να πάμε στον Άγιο Βουκόλο.

Είναι ένας μεγαλόπρεπος ναός, στο όνομα του πρώτου επισκόπου Σμύρνης του Άγιου Βουκόλου. Τώρα είναι άδειος και χρησιμοποιείται ως μουσείο κατά καιρούς για διάφορες εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων και σποραδικές χριστιανικές λειτουργίες (π.χ. Πάσχα).

Ο ναός είναι άθικτος. Πως γλύτωσε από την λαίλαπα της φωτιάς του ’22 ; Μα η εξήγηση είναι εξαιρετικά εύκολη (και εύλογη…) ! Βρίσκεται στον «τότε» Τούρκικο μαχαλά και σιγά μην διακινδύνευαν τα σπίτια τους οι καλοί εκείνοι άνθρωποι…

Τώρα η γειτονιά είναι ένας γυφτομαχαλάς σε άθλια κατάσταση.. Τέλος πάντων..

Η μέρα θα κλείσει με άφιξη και τακτοποίηση στο ξενοδοχείο μας (το ίδιο που χρησιμοποιούμε όλες τις φορές που έχουμε έρθει, και από το οποίο έχουμε μείνει απόλυτα ικανοποιημένοι πάντα), και μετά από ένα ντουσάκι και το δείπνο στο ξενοδοχείο, μία βόλτα σε μέρη αγαπημένα και ιστορικά. Στην παραλία (ναι ! αυτήν την παραλία που σκέπτεται ο καθένας όταν στην ίδια πρόταση μπαίνουν η «παραλία» και η Σμύρνη….), στην πλατεία στο Κονάκι (εκεί που ο Νουρεντίν παρέδωσε στον όχλο τον Άγιο του Ελληνισμού Χρυσόστομο Σμύρνης), με το ιστορικό ρολόϊ και το Γυαλού Τζαμί. Περίσκεψη και βουτιά στην Ιστορία. Και προσωπικά όχι λύπη, αλλά οργή !

Και με αυτήν την νυχτερινή βόλτα (και ένα ουϊσκάκι στον τελευταίο όροφο του Χίλτον για να δούμε άλλη μία φορά την Σμύρνη από ψηλά), τελείωσε η πρώτη μας μέρα στα αγιασμένα χώματα.

https://photos.app.goo.gl/WrqLoin73yFy6W7Y7

Ημέρα Δεύτερη

Σε κάθε επίσκεψή μας, το πρωί της Κυριακής είναι αφιερωμένο στην Αγία Φωτεινή!

Όχι γιατί είμαστε «της εκκλησίας», αλλά κυρίως γιατί ο ιερέας (τώρα είναι ο παπα-Θανάσης) και όλοι όσοι συμμετέχουν χρειάζονται στήριξη! Και Υλική και ψυχολογική !

Έτσι λοιπόν , μετά το πρωινό περπατήσαμε μέχρι την Αγία Φωτεινή και παρακολουθήσαμε για λίγο την λειτουργία.

Μετά συνεχίσαμε την περιοδεία , προς μεγάλη λύπη του παπα Θανάση που ήθελε να καθίσουμε σε όλη την λειτουργία (πράγμα αδύνατον ! Λίγες οι μέρες, πολλά που πρέπει να γίνουν και είμαστε υπόλογοι σε όλο το γκρουπ όπως από την αρχή είχαμε ξεκαθαρίσει).

Ανεβήκαμε λοιπόν στο πούλμαν μας και πήγαμε στην νότια πλευρά της Σμύρνης. Εκεί ήταν το στρατόπεδο των Ελλήνων το 19-22.

Εκεί ήταν και ο τόπος που έπεσαν οι τουφεκιές εναντίον της παρέλασης των Ελλήνων το ’19 από κατάδικους που απελευθέρωσαν (και εξόπλισαν) οι φίλοι και σύμμαχοί μας οι Ιταλοί…

Περάσαμε από το αξιόλογο αρχαιολογικό μουσείο της Σμύρνης, που δυστυχώς (…για άλλη μία φορά..) το είδαμε απ έξω παρά τα σημαντικά εκθέματά του και ειδικώτερα την γωνιά με τις Κλαζομενιακές σαρκοφάγους, μοναδικές στον αρχαίο κόσμο.

Το μουσείο το είχα επισκεφτεί μόνος κάποια προηγούμενη φορά, θυσιάζοντας ολόκληρη μέρα από το πρόγραμμα της εκδρομής! Ποτέ δεν μετάνιωσα !

Συνέχισε το πούλμαν να ανεβαίνει τις στροφές του Καντιφέ Καλέ (Βελούδινος Λόφος) και σταματήσαμε να αγναντέψουμε την Σμύρνη από ψηλά, να απλώνεται μέχρι την απέναντι ακτή (Καρσί Γιακά) και το Κορδελιό (Coeur de lion – καρδιά του λιονταριού, καθ ότι λένε πως εκεί σταμάτησε ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος κατά την πορεία του στην Σταυροφορία που έλαβε μέρος).

Από πάνω μας και λίγο πιο Ανατολικά ο Πάγος. Το βουνό της Σμύρνης. Εκεί που υπάρχει το ωραιότατο κάστρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σημείο όμως δυστυχώς απαγορευμένο λόγω του κακού δρόμου, αλλά κυρίως λόγω των γυφτομαχαλάδων που το περιστοιχίζουν και την παρουσία πάρα πολλών επικίνδυνων τύπων, πράγμα που κάνει την προσέγγιση εξαιρετικά επικίνδυνη για τουρίστες… Ο «κουμπάρος» Ταγίπ θέλει σιγά – σιγά να απαλλοτριώσει τις παράγκες και να μετακινήσει όλους αυτούς τους τύπους ώστε να δενδροφυτεύσει το βουνό για να αξιοποιηθεί ο τόπος. Για να δούμε…

Η συνέχεια είχε περιήγηση στην Σμύρνη. Περάσαμε και από το γήπεδο που σήμερα είναι του συλλόγου Αλτάϋ, αλλά όσα χρόνια κι αν περάσουν θα είναι πάντα το γήπεδο του ΠΑΝΙΩΝΙΟΥ. Το γήπεδο που με πρωτοβουλία του Χρυσοστόμου Σμύρνης παραχωρήθηκε ο χώρος και κατασκευάστηκε το γήπεδο-στάδιο του αρχαιότερου Ελληνικού Αθλητικού Συλλόγου. Χτυπά η καρδιά όταν περνάω από εκεί ! Πάντα χτυπάει δυνατά ! Για χάρη του αγαπημένου μου Πανιωνίου που είναι πολλά παραπάνω από ένας Αθλητικός Σύλλογος !

Η συνέχεια είχε πέρασμα από Κορδελιό και Μενεμένη και άφιξη στην Παλιά Φώκαια.

Πανέμορφος τόπος. Με τα τείχη της, το αρχαίο θέατρό της (ίσως το αρχαιότερο στον Ελληνικό κόσμο) που δυστυχώς ήταν κι αυτό κλειδωμένο, το ιερό της Κυβέλης σκαλισμένο στον βράχο!

Η Κυβέλη, παραδοσιακά Μικρασιάτικη θεότητα Φρυγική και στην συνέχεια Ελληνική, έρχεται από την προϊστορία (οι Έλληνες της κυρίως Ελλάδος την συγχέουν με την Ρέα).

Η Κυβέλη, η Μητέρα θεά , η μητέρα των βουνών, η θεά της γονιμότητας, η προστάτις των δυνάμεων της Γης. Οι Μικρασιάτες ξέρουν …..

Περιδιαβήκαμε τα Ελληνικά σπίτια και ταξιδέψαμε σε άλλες πιο ευτυχισμένες στιγμές αυτής της όμορφης πόλης. Μια βόλτα και από την νέα Φώκαια (όχι κάτι το φοβερό) και γυρισμός στην Σμύρνη για ξεκούραση και δείπνο.

Μετά το δείπνο περπατήσαμε ξανά μέχρι την Αγία Φωτεινή, όπου μας περίμενε ο παπα Θανάσης. Του το είχαμε υποσχεθεί για να απαλύνουμε την στενοχώρια του για την πρωϊνή μας απόδραση.

Μας μίλησε, του μιλήσαμε. Στηρίξαμε με όποιον τρόπο μπορέσαμε την μικρή ορθόδοξη κοινότητα που φροντίζει. Το έχουν ανάγκη. Είναι φανερό

https://photos.app.goo.gl/BqrU7QvNmFg3BzMEA

Ημέρα Τρίτη

Αυτήν την μέρα το επίσημο πρόγραμμα έλεγε : Έφεσος – Κουσάντασι – Κιρκιτζές !

Για τους υπόλοιπους συνταξιδιώτες ! Όχι για μένα και τον Φώτη!

Από τότε που σχεδιάζαμε την εκδρομή, αυτήν την ημέρα την φυλάγαμε (ζηλότυπα!) για μας!

Την Έφεσο την ξέρουμε απ όξω κι ανακατωτά.

Το Κουσάντασι προσωπικά δεν με τραβάει στο παραμικρό, με την υπερβολική μέχρι αηδίας τουριστική ανάπτυξη και την αγορά με …. «original μαϊμού» προϊόντα όπως περήφανα διατείνονται οι διάφοροι πωλητές.

Ο Κιρκιτζές βέβαια , για μένα είναι ένας δροσερός κήπος και στις αισθήσεις και στην ψυχή, αλλά χαλάλι η θυσία αυτήν την φορά !

Αφήσαμε λοιπόν το πούλμαν και τους υπόλοιπους εκδρομείς και σχηματίσαμε μία μικρή ομάδα , εγώ , ο Φώτης , η Τασώ, ο Άγγελος και η Μαρία. Πήραμε το μίνι βαν και τραβήξαμε για τα Βουρλά μας !

Λένε οι ιστορικοί και οι πολλές μαρτυρίες επιζώντων για τα «Τέλια του Μουσελέ». Εκεί σε έναν χέρσο χώρο περιφραγμένο με συρματόπλεγμα (τα «τέλια») συγκεντρώθηκαν από τους Τούρκους όλοι οι εναπομείναντες άνδρες των Βουρλών ηλικίας από 17 μέχρι… όσο ήθελαν.

Εκεί σφάχτηκαν σαν αρνιά, παρά τον όρκο που είχαν κάνει στο κοράνι οι Τούρκοι των Βουρλών , σε ανταπόδοση της προστασίας που έτυχαν από τους Έλληνες όσο διαρκούσε η Ελληνική διοίκηση… Χιλιάδες κεφάλια χωρισμένα από σώματα που ακόμη σπαρταρούσαν (μαρτυρία επιζώντων…) και οι υπόλοιποι έφυγαν για τα τάγματα …εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού) που στην πραγματικότητα ήταν τάγματα θανάτου.

Αυτός ήταν σήμερα ο προορισμός μας. Άγνωστος στον χάρτη μας, αλλά το είχαμε βάλει πείσμα να τον βρούμε. Να ανακουφιστούν οι ψυχές. Να μείνουν αξέχαστες. Να ακούσουν ένα «καλή ανάπαυση μάρτυρες» από ένα Ελληνικό στόμα !

Με την συντροφιά του παλιού και καλού φίλου Αρίφ, ξεκινήσαμε κατά εκεί περίπου που λέγανε τα γραπτά.

Βρήκαμε την κρήνη του Αη Γιάννη (αγίασμα το είχαν «τότε») στερεμένη πια με την κεφαλή του λιονταριού να μας κοιτάει με απλανές βλέμμα.

Αρα κάπου εδώ είναι ! Που όμως;; Γυρνάγαμε σαν τις άδικες κατάρες γύρω γύρω, χωρίς όμως να μπορέσουμε να συγκεκριμενοποιήσουμε τον στόχο μας.

«Μάνο! Φώτη! Ελάτε από εδώ !» Η φωνή της Τασώς μας έφερε μπροστά σε κάτι ερείπια.

Ο Αρίφ μας είπε ότι είναι ένα παλιό τζαμί με έναν στοιχειώδη μιναρέ μόλις 3 μέτρων ύψους. Καθόλου δεν μας έμοιαζε με τζαμί, ούτε καν σαν αξιοθέατο. Το αετίσιο μάτι της Τασώς όμως έβλεπε κι άλλα πράγματα ! πιο μέσα από την μικροσκοπική αυλίτσα και τους δύο εγκαταλελειμμένους μουσουλμανικούς τάφους , μία ταμπέλα στο υπέρθυρο : “Mussala cami” (δηλαδή το τζαμί του Μουσελέ!).

Και αυτόματα όλες οι ψηφίδες ταίριαξαν και η σιωπή απλώθηκε στην παρέα! Εδώ μαρτύρησαν οι πρόγονοι! Εδώ είναι ο χώρος τους. Εδώ έγινε το δικό μας προσκύνημα !

Εδώ κάναμε ένα νοερό τρισάγιο για τις χαμένες ψυχές!

(Και προσωπικά μιλώντας, εδώ ξαναφούντωσε η οργή μου!)

Μνημονεύσαμε τις ψυχές, συγκινηθήκαμε , θυμώσαμε !

Και πήραμε τον δρόμο για την Σκάλα των Βουρλών, πάντα μέσα από τον δρόμο του μαρτυρίου (τον δρόμο που πήραν τα γυναικόπαιδα κυρίως για να κατέβουν από τα Βουρλά στην Σκάλα για να μπουν σε κάποια πλοία και που στην μαρτυρική αυτή πορεία, άνθρωποι σκοτώθηκαν έτσι αυθαίρετα, κοπέλες βιάστηκαν και αρπάχτηκαν για την άγνωστη μοίρα τους, παιδάκια αρπάχτηκαν… κόλαση !

Φτάσαμε στην Σκάλα, κάναμε μία βόλτα, περάσαμε κι από τον αδελφό του μακαρίτη πια Τουρκοκρητικού Ιμπραήμ, τον Φετίχ για μία μικρή κουβέντα όπως και πέρσι και ένα μνημόσυνο στον αγαθό εκείνο γέροντα. Περάσαμε και από το ερείπιο του Αγίου Νεκταρίου δίπλα από το σχολείο. Ελπίζουμε κάποτε να γίνει ένα πολιτιστικό κέντρο για τους Βουρλιώτες και των δύο πλευρών του Αιγαίου… Έχουμε υποσχέσεις. Να δούμε αν θα έχουμε και πράξεις κάποτε !

Παραδοσιακά κάτσαμε για ξεκούραση στον «Καφενέ του Μπατή» με τις χαρακτηριστικές καμάρες του. Τώρα είναι λουξ εστιατόριο, αλλά εμείς πάντα καθόμαστε «στον καφενέ του Μπατή» . Μιλήσαμε , μιλήσαμε, θυμηθήκαμε , μνημονεύσαμε. Φάγαμε όμορφους μεζέδες και αναχωρήσαμε για την Σμύρνη και το ξενοδοχείο.

Ήταν η τελευταία νύχτα που θα περνούσαμε στην Σμύρνη και ο παπα Θανάσης δεν έλεγε να μας αποχωριστεί. Μαζευτήκαμε λοιπόν μετά το δείπνο για μία τελευταία βόλτα στην παραλία της Σμύρνης. Ήπιαμε την μπύρα μας , βγάλαμε τις φωτογραφίες μας, χαιρετήσαμε τον παπα Θανάση και πίσω στο ξενοδοχείο για μάζεμα τα πράγματα και ξεκούραση.

Γιατί αύριο έχει Βουρλά για όλους !!!!!

https://photos.app.goo.gl/zPYrePW2HPwH4e9x9

Και βέβαια περπατώντας στις εξοχές ή στα σοκάκια των Βουρλών και των τριγυρινών χωριών, βαδίζουμε στο χώρο και την ιστορία του, πάνω στα προγονικά μας χνάρια, από το νωχελικό Γκιούλμπαξε και τα αμμουδερά εγγλεζονησιώτικα ακρογιάλια ίσαμε τους απέραντους αμπελώνες και τους πολύβουους μαχαλάδες του Βουρλά. Το λιμανάκι της Σκάλας και οι κλαζομενιακές σαρκοφάγοι, οι βουρλιώτικοι κουλάδες με τις χρυσοφόρες κουρμούλες της σταφίδας, οι λόφοι της άφαντης πολιτείας και τα απέραντα τιμάρια της βυζαντινής οικογένειας των Βρουλάδων, τα λεσπέρικα σπίτια και τα αρχοντικά των φατόρων, ο Άη-Γιώργης ο Αρφανός κι η Βρυσάρα του Σιραμαχαλά θα μας πουν την ιστορία τους, από τα βάθη της ελληνικής αρχαιότητας μέχρι εκείνη την αξημέρωτη Κυριακή της 4ης Σεπτεμβρίου 1922, όταν το φως παραχώρησε τη θέση του στο έρεβος και πάγωσαν τα γέλια των κοριτσιών στα μάτια της θαυματουργής Παναγιάς της Βουρλιώτισσας.